مبانی نظری و پیشینه تحقیق هویت خانوادگی (docx) 117 صفحه
دسته بندی : تحقیق
نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحات: 117 صفحه
قسمتی از متن Word (.docx) :
-4572006667500
2171700-11430000
دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار
پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد
در رشته مدیریت آموزشی
موضوع:
بررسی نقش دانشگاه در شکل گیری هویت
دانشجویان سال آخر دانشگاه آزاد واحد گرمسار
استاد راهنما:
دکتر عبدالرحیم نوه ابراهیم
استاد مشاور:
دکتر مهدی شریعتمداری
پژوهشگر:
زهرا مونسان
مقطع کارشناسی ارشد
سال تحصیلی:
1389-1388
2171700-22860000
Islamic Azad University of Garmsar Branch
Thesis for obtaining M.A degree
Education Management
Subject:
An Evaluation of Senior Student’s Identity:
The Case of Islamic Azad University of Garmsar Branch
Guidance Prof:
Dr. Abdolrahim Naveh Ebrahim
Adviser Prof:
Dr. Mehdi Shariatmadari
Researcher:
Zahra Mounesan
Master of Art degree
Educational year:
1388-1389
تقدیر و تشکر
شكر و سپاس و نعمت و منت خداي را پروردگار خلق و خداوند كبريا دادار غيب دان و خداوند آسمان رزاق و بنده پرور و خلاق و راهنما .
صمیمانه ترین مراتب سپاس را به اساتید ارجمند آقایان دکتر نوه ابراهيم (استاد راهنما) و دکتر شريعتمداري (استاد مشاور ) و دكتر سليماني که اینجانب را در تهیه و تدوین و تکمیل این کار تحقیقی یاری داده ابراز می نمایم .
از جناب دکتر نوه ابراهيم به خاطر تمام زحمات بی شائبه و راهنمایی های بی دریغشان در طول تحصیل صمیمانه تشکر و قدردانی می نمایم.
تقدیم به :
پدر و مادر ارجمند و گراميم
همسر عزيزم
دو فرزند دلبندم
(محمدحسين و محمدمعين)
فهرست مطالب
تعاريف نظري و عملياتي متغيرها ........................................................................7
تعاريف عملياتي............................................................................................... 8
فصل دوم
مقدمه ..........................................................................................................11
اهميت شناسايي هويت..................................................................................... 11
تعاريف هويت............................................................................................... 12
سبكهاي هويت............................................................................................... 14
ابعاد هويت................................................................................................... 15
انواع هويت.................................................................................................. 16
عوامل موثر در شكل گيري هويت...................................................................... 34
1 ـ 1 رشد شناختي......................................................................................... 34
1 ـ 2 نهاد خانواده ..........................................................................................35
1 ـ 3 نهاد آموزشي......................................................................................... 38
1 ـ 4 رفتار نوجوانان...................................................................................... 40
1 ـ 5 گروه همسالان....................................................................................... 42
1 ـ 6 عوامل اجتماعي فرهنگي.......................................................................... 44
1 ـ 7 تربيت تولد و فاصله سني فرزندان در خانواده................................................ 46
1 ـ 8 تاثير رسانه ها بر شكل گيري هويت........................................................... 47
جهاني شدن رسانه ها ......................... ........................................................... 49
مراحل شكل گيري هويت................................................................................. 50
بنيان هاي هويتي ............................................................................................50
نظريه رشد رواني اجتماعي اريكسون.................................................................. 52
مرحله 1 ـ رشد رواني ـ اجتماعي اقتصاد در برابر بي اعتمادي.................................. 52
مرحله 2 ـ رشد رواني ـ اجتماعي : خودگرايي و اتكا به نفس در برابر شرم و شك........... 52
مرحله 3 رشد رواني ـ اجتماعي ابتكار در برابر گناه............................................... 53
مرحله 4 رشد رواني ـ اجتماعي : كوشايي در برابر حقارت...................................... 53
مرحله 5 رشد رواني ـ اجتماعي : هويت دربرابر گم گشتگي..................................... 53
مرحله 6 رشد رواني ـ اجتماعي : تعلق در برابر انزوا............................................. 54
مرحله 7 : رشد رواني ـ اجتماعي : فعاليت در برابر ركود........................................ 54
مرحله 8 : رشد رواني ـ اجتماعي : يكپارچگي در برابرنااميدي.................................. 54
ديدگاه لوونيگر.............................................................................................. 55
روند هويت يابي در نوجواني و جواني................................................................. 56
نظريه هاي هويت يابي................................................................................... 56
هويت يابي جوانان ..........................................................................................57
وقفه هويت يابي............................................................................................. 60
تعلق ...........................................................................................................60
پراكندگي هويت............................................................................................. 60
انواع هويت يابي نوجوانان............................................................................... 61
بحران هويت................................................................................................. 61
پيشينه تاريخي............................................................................................... 61
شكل گيري احساس هويت................................................................................. 63
تاثير بحران هويت بر جوانان............................................................................ 64
هويت و جنسيت............................................................................................. 66
شكل گيري هويت و جنسيت.............................................................................. 67
دانشگاه و شكل گيري هويت دانشجويي................................................................ 68
تعريف اصلاحات........................................................................................... 68
هويت دانشگاه............................................................................................... 68
دانشجو........................................................................................................ 68
هويت علمي دانشجو........................................................................................ 69
شكل گيري هويت دانشگاهي .............................................................................69
شكل گيري هويت و رشته هاي تحصيلي.............................................................. 70
نقش دانشگاه در تربيت هويت جوانان.................................................................. 71
سيما و محتواي دانشگاه.................................................................................... 72
منزلت و قداست دانشگاه ................................................................................. 73
دانشگاه جايگاه آموزش و پژوهش...................................................................... 73
نقش دانشگاه در حل بحرانهاي فرهنگي و اجتماعي................................................ 74
ساختار دانشگاه.............................................................................................. 74
هويت يابي در دانشگاه..................................................................................... 76
نظرياتي در مورد زمينه شكل گيري هويت و بحران هويت جوانان و نوجوانان.............76
1 ـ 3 ـ 1 نظريه كورتينيز............................................................................... 76
2 ـ 3 ـ 1 نظريه آدافر..................................................................................... 77
3 ـ 3 ـ 1 نظريه كوته...................................................................................... 77
4 ـ 3 ـ 1 نظريه استانلي هال............................................................................ 79
5 ـ 3 ـ 1 نظريه اتورانك ..................................................................................79
6 ـ 3 ـ 1 نظريه بلوزا..................................................................................... 79
7 ـ 3 ـ 1 نظريه والون ....................................................................................80
8 ــ 3 ـ 1نظريه اشبرانگر ...............................................................................80
9 ـ 3 ـ 1 نظريه مارسيا ..................................................................................80
10 ـ 3 ـ 1 نظريه اريكسون..............................................................................81
مروري بر پيشينه تحقيق ..................................................................................82
هويت و ارزشها .............................................................................................92
هويت و خلاقيت............................................................................................ 93
پژوهشهاي تازه .............................................................................................94
نتيجه گيري.................................................................................................. 98
مدل نظري تحقيق........................................................................................... 99
چکیده:
تحقیق حاضر به بررسی وضعیت هویت دانشجویان سال آخر دانشگاه آزاد واحد گرمسار پرداخته است. جامعه پژوهش 6500 نفر از دانشجویان سال آخر دانشگاه به استثناء دانشجویان دامپزشکی میباشد . به منظور بررسی سؤالات اصلی، طبق جدول مورگان تعداد 360 نفر به عنوان نمونه انتخاب شد. اما تعداد 296 پرسشنامه تکمیل و عودت گردید. سنجش انواع هشت گانه هویت (فردی، اجتماعی، ملی، مذهبی، سیاسی، فرهنگی، خانوادگی، شغلی) به وسیله آزمون هویت خویشتن آدامز و بیتون (1998) که به وسیله دکتر شکرکن استاندارد و بومی شد انجام گرفت.نتایج تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که در تمامی انواع هویت ها، دانشگاه در شکل گیری تمامی هویت های هشت گانه نقش موثری داشته و دانشجویان در شرایط نسبتا مطلوب قرار دارد. به گونه ای که میانگین هویت ها در میان دانشجویان مورد مطالعه در هویت فردی با میانگین 3.74؛ هویت اجتماعی با میانگین 3.3 ؛ هویت ملی با میانگین 3.56؛ هویت ملی با میانگین 3.56؛ هویت مذهبی با میانگین 3.24؛ هویت سیاسی با میانگین 3.41؛ هویت فرهنگی با میانگین 3.57؛ هویت خانوادگی با میانگین 3.65؛ و هویت شغلی با میانگین 3.39 همگی در حد نسبتا مطلوب و در بعد مهلت خواه ارزیابی شدند. لذا هویت فردی دارای مطلوب ترین وضعیت در میان هشت نوع هویت میباشد. در آخر باید به این نکته اشاره شود که دانشگاه ها در برنامه درسی و غیر درسی توجه و تلاش بیشتری در شکل گرفتن هویت های دانشجویان داشته باشند.
تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها:
هویت فردی: عقاید، باورها، ارزش ها و فعالیت های فردی که او را از دیگران متمایز می سازد.(اسنو، 2001) .
هویت اجتماعی: هنجار ها، رفتارها و نگرش های فردی دیگران در قالب نگرش های سازمان یافته اجتماعی یا گروهی شکل می گیرد. (جرج هربرت مید، به نقل از گل محمدی،1381))
هویت ملی: بنیادهای فرهنگی، تاریخی، اعتقادی که در سرشت تک تک افراد جامعه و اعماق یک ملت دارد(فلاح، 1388)
هویت مذهبی واعتقادی: احساس تعهد و مسئولیت در قبال ارزش ها، باورها و عقاید داشتن (شرفی،1380)
هویت سیاسی: ازشاخصه های مهم حیات دانشجویی است .درواقع هویت سیاسی دانشجو ناشی
ازهویت رویش وجنبش ،نقدوتحلیل .فرانگری وهویت معنوی اوست (سلمانپور ، 1384 ).
هویت شغلی:داشتن شغلی که ارزش اجتماعی دارد و بتوان از عهده آن برآمد(اریکسون،1968)
هویت فرهنگی: شناخت عادات ، رسوم و شئن جامعه که دستاورد تفکر انسانی است(شرفی،1380)
هویت خانوادگی: تعیین نسبت میان فرزند و خانواده و پیوندهای میان جوان و والدین(شرفی،1380)
تعاریف عملیاتی
هویت فردی: عبارت است از میزان عقاید و باورهای دانشجویان که طبق گویه های شمارۀ 8-1 پرسشنامه بخش سنجش هویت (شکرکن ،امیدیان،1382) اندازه گیری می شود.
هویت اجتماعی: عبارت است از چگونگی هنجارها و نگرش های دانشجویان که طبق گویه های شماره 16-9 پرسشنامه اندازه گیری می شود.
هویت ملی : عبارت است از چگونگی بنیاد های قومی، فرهنگی، تاریخی دانشجویان که طبق گویه های 24-17 پرسشنامه اندازه گیری می شود.
هویت اعتقادی و مذهبی: عبارت است از میزان تعهد و مسئولیت دانشجویان در قبال ارزشها و باورهای خود که طبق گویه های 32-25 پرسشنامه اندازه گیری می شود.
هویت سیاسی: میزان مشارکت دانشجویان در گروه های سیاسی و احزاب مختلف با توجه به عقاید و شناختشان که طبق گویه های 40-33 پرسشنامه اندازه گیری می شود.
هویت شغلی: میزان رضایت دانشجویان از رشته خود برای شغلی که ارزش اجتماعی داشته و از عهده آن برآیند که طبق گویه های 48-41 پرسشنامه اندازه گیری می شود.
هویت فرهنگی: میزان پایبندی به عادات و رسوم و سنن دانشجویان نسبت به ارزشها و هنجارهای جامعه که طبق گویه های 56-49 پرسشنامه اندازه گیری می شود.
هویت خانوادگی: میزان پیوند و نسبت خانوادگی دانشجویان با خانواده که که طبق گویه های
64-57 پرسشنامه اندازه گیری می شود.
فصل دوم
ادبیات وپیشینه تحقیق
مقدمه:
یکی از مسایل مهم تحول انسان ، روند شکل گیری هویت است این فرآیند از بدو تولد آغاز می گردد و در دوران نوجوانی به اوج خود می رسد). روترام ـ بورس و همکاران 2001 به نقل ازراهنما) ،یکی از تکالیف عمده ای نوجوانان در جامعه تشکیل هویت است گلاسرمعتقدند که هویت از نیاز به احساس جدا و متمایز بودن از دیگران است به نظر او این نیاز تنها نیاز روانی و اساسی انسان که همه ی مردم در همه ی فرهنگ ها از بدو تولد تا مرگ دارا می باشند . )ویلیام گلاسر،1982 به نقل ازدانشور1379)
واند رزندان(1996)، به نقل از نظرپور(1387) عامل افزایش اهمیت موضوع هویت در دوران نوجوانی را تغییرات سریع جسمی ، دگرگونی در نحوه و کیفیت تفکر و تمایل به تصمیم گیری در خصوص مسایلی همچون ادامه تحصیل و یا انتخاب شغل و همسر می داند .
اهميت شناسايي هويت
ارزش و جايگاه بحث «هويت» بي نياز از ارائه دليل است و ليكن به ذكر مواردي اكتفا ميشود. بر اساس قاعده عقلي در تعريف «الاشياء باضدادها» يعني «هرچيزي با ضدش شناخته ميشود». كافي است توجهي به آثار، پيامدها و نتيجه ناگوار «فقدان هويت» داشته باشيم و از عمق رنج و دردي كه جوانان بي هويت احساس می كنند، آگاه شويم ،همچنین بخش قابل توجهي از افسردگيها، احساس پوچي و درون تهي شدنها و روزمرگيها نتيجه بي هويتي است (عمادي، نظرپور، 1387).
ضرورت شناسايي و بحث از هويت در اين است كه داشتن تعريفي از خود، اولين قدم نه تنها در ايفاي نقش بلكه از مقدمات انسان بودن است. از ابتداي ظهور انسان بر كره خاكي، انسان مرتب از كيستي و چيستي خود پرسيده است. اگر تكليف مقوله هويت در ميان يك گروه يا يك ملت معلوم باشد و در خصوص حد و حدود آن اجماع نظري كلي حاصل شود، اولاً تك تك افراد احساس اعتماد به نفس ميكنند و ثانياً جامعه و گروهها به طور كلي، جهت و هدف خود را مشخص ميبينند. ضرورت بحث از هويت به شرايط فعلي جهاني بر ميگردد كه در آن زندگي ميكنيم. جهان در عصر يك تمدن/چند فرهنگ است و جهاني است كه اصلاً ميدان بروز هويتهاي متفاوت را ممكن ميكند (اجلال، 1384)
هويت
هویت در فرهنگ یعنی:
1 ـ ذات باری تعالی
2 ـ هستی ، وجود
3 ـ آنچه موجب تعاریف شناسایی شخصیت باشد
4 ـ حقیقت جزییه یعنی هر گاه ماهیت با تشخیص ، لحاظ و نظریه های هویت و اعتبار شود هویت گویند (فرهنگ معین ص 5228).
هویت یک مفهوم خویشتن است و این اولین قدم در راه فهم نظربی نظیر بروزنسکی است که معتقدند هویت ساختاری ذهنی مرکب از اصول ، فرضیات و سازه هایی مرتبط با خود حال تعامل با محیط می باشد . هویت مجموعه ای از معانی است که فرد برای تعریف خود به کار می گیرد ( رهنما و عبدالملکی، 1387 )
هویت یک سازه و ساختار روانی ـ اجتماعی است که باعث انتراق و جدایی فرد از سایرین می باشد به اعتقاد گلاسر هویت با شخصیت مترادف است گلاسر معتقد بود که برای هر فردی یک هویت منظور است و آن تصور فرد از خویشتن است.( قائمی ،1388)
هویت نتیجه سنتز و ترکیب تجربیات فردی از خود ، ادراک دیگران از فرد و چگونگی تجلی و ظهور را برای دیگران است . (اریکسون 1959 ) در تعریف ماریس ( 67 ـ 1966 ) هویت اساس رفتارهای قابل مشاهده اجتماعی تعریف شده است وی معتقد است هویت یک ساختار خود است یک سازمان پویا و خود ساخته درونی از آرزوها ، مهارتها ، عقاید و تاریخچه فردی است . به عقیده مارسیا زمانی که هویت تشکیل می شود الگوی فرد قوی تر و مستحکم تر از قبل شده است
راپادیورت ، مارسیا و دیگران، (1984 )به نقل از دانشور،(1379)جستجوی هویت را یک کار دائم می دانند و از زمانی که نوجوان متوجه قیافه خود در آینه می شود از خود می پرسد "من چه کسی هستم ؟ "آغاز می شود هر چند او هنوز پاسخی برای این سوال ندارد ولی می داند که چه نباید باشد . اما در عین حال او از هیچکس نبودن هراس دارد، سرکشی و نافرمانی او نشانه مبارزه با والدین نیست بلکه تلاش و کشمکش او برای یافتن هویت خویش است .
در میان تعاریف متنوعی که در باب هویت ذکر شد اظهار نظر « جان گاردنیر » از صراحت و جامعیت بیشتری برخوردار است او می نویسد ؟ یک فرد جوان باید بیاموزد که بیش از هر چیز خودش باشد . در جایی که بیشترین ارزش را برای دیگران دارد دیگرانی که مطمئنا برای او نیز عزیزتر از هر چیز دیگر هستند مراد از اصطلاح هویت چنین رابطه متقابلی است که متضمن یکی بودن با خویشتن و در عین حال به نوعی سهیم شدن با زندگی درونی دیگران است ( عمادی ،1387 ) .
واژه یا مفهوم تشخیص می تواند راهبر خوبی برای تعریف اصطلاحی هویت باشد بدین معنی که هویت اصطلاحا مجموعه ای از شاخص ها و علائم در حوزه مولفه های مادی ، زیستی ، فرهنگی و روانی است که موجب شناسایی فرد ، گروه یا اهلیتی دیگر و فرهنگی از فرهنگ دیگر می شود هویت یعنی وجه اختصاص هر فرد یا گروه وجه اختصاصی که در من است و در هیچ انسان دیگری نیست به آن می توانم بگویم : هویت من ،به کسی می توان گفت بی هویت که هیچ چیز مختص به خود نداشته باشد اگر انسان هیچ خصوصیتی نداشته باشد در آن صورت می توان به وی لقب بی هویت داد . هویت ما فرق میان ما با دیگران است( ابوالحسنی ،1386 ).
سی فرت 1991 هویت را در مقابل با فقدان نقش ، تبیین می کند و کروگر 1996 از صاحب نظران موضوع هویت معتقد است که هویت یعنی توازن میان خود و دیگران برقرار کردن و در جای دیگر آن را همچون یک مرحله در چرخه زندگی قلمداد می کند( شریفی 1385)
سبک های هویت
مایکل برزنسکی 1989 توجه اصلی خود را بر فرآیندها یا سبکهای شناختی ـ اجتماعی قرار داد که توسط نوجوانان با وضعیت های هویتی متفاوت به کار گرفته می شود سبکهای هویتی به روشهایی اشاره می کند که بر آن اساس افراد برای ساخت هویت خود اجتناب می ورزند .
برزنسکی سه سبک شناختی اجتماعی را از هم متمایز می نماید که افراد برای حل مسائل فردی ، تصمیم گیری و پردازش اطلاعات مرتبط با خود به کار می گیرد(برزنسکی 2000) .
1 ـ سبک اطلاعاتی
افراد با این سبک از پردازش به صورت فعال اطلاعات مرتبط با خود را جست و جو ارزیابی و مورد استفاده قرار می دهند ( برزنسکی 2004 ، 2000 ، 1999 ) آنها در مورد ساختار خود تردید داشته و به طور فعال اطلاعات مرتبط با خود را جست و جو کرده و ساختهای خود را آزمون می نمایند و در هنگام مواجه شدن یا بازخوردهای ناهماهنگ به تغییر جنبه هایی از هویت خود علاقه مند می باشند ( برزنسکی و کاک 2000 ) سبک هویت اطلاعاتی بیشتر توسط افرادی مورد استفاده قرار می گیرد .
1 ـ طبق الگوی مارسیا دارای وضعیت دیررس با موفق می باشند تحقیقات نشان داده اند که جهت گیری اطلاعاتی در پردازش هویت با تعریف خود به شکل فردی ، استقلال ( برزنسکی 1999 ) .
باز بودن برای تجربه ، وجدان و پذیرندگی ( برزنسکی و کاک 2000 ) خود اکتشافی عمیق ، خود تاملی تلاش برای مقابله مشکل مدار ، نیاز بالا برای شناخت و پیچیدگی شناختی در ارتباط می باشد .
2ـ سبک هنجاری
افراد با این سبک از پردازش با سوالات هویتی و موقعیت های تصمیم گیری از طریق همنوایی یا رهنمودها و تجربیات افراد مهم در زندگی مواجه می شوند ( برزنسکی و کاک 2000 ) این افراد در مقابل ناهماهنگی دارای تحمل کمی بوده و به ساخت و شناخت های بسته متکی هستند . بر اساس الگوی مارسیا 1966 افراد دارای وضعیت هویت زود هنگام بیشتر از این سبک برای پردازش اطلاعات هویتی استفاده می کنند ( برزنسکی 1994 ) .
طبق تحقیقات انجام شد ه این افراد بیشتر دارای تعریف از خود جمعی می باشد این افراد از مکانیزم های دفاعی برای تحریف واقعیت استفاده می کنند . آنها دیدگاه خود را در برابر تغییر به صورت مقاوم حفظ کرده و گرایش به مواجهه دفاعی با اطلاعاتی دارند که ارزشها و باورهای آنها تهدید نماید ( برزنسکی و سالیدان 1994 )
3 ـ سبک اجتنابی
ویژگی اصلی این افراد اکره از مواجه شدن یا پرداختن به موقعیت های تعارضی و تصمیم گیری می باشد عوامل موقعیتی یا لذتهای آنی اساسا تعیین کننده رفتارهای آنها می باشد برزنسکی و کاک 2000 به این ترتیب چنانچه فرد در اثر تعلل در امور زمان کافی را از دست بدهد ابعاد موقعیتی مسئول اتفاقاتی است که ممکن است رخ دهد . سازگاری این افراد با موقعیت نامتعادل بوده و احتمالا بیشتر یک فعالیت کوتاه مدت بوده که نمی توان آن را به عنوان یک اصلاح ساختاری پایدار تلقی نمود ( برزنسکی 1997 ) این سبک به صورت مثبت با وضعیت هویتی سر در گم مرتبط می باشد ( برزنسکی و همکاران 1998).
ابعاد هویت :
در زمینه رشد روانی اجتماعی مارسیا (1966)با توجه به نظریه اریکسون (1965)به طرح ابعادهویت پرداخته او با دو ملاک «بحران» و «تعهد»حالتهای مختلف هویت را در نوجوانان شناسایی کرد «بحران»اشاره به دوره ای از نوجوانی می کند که افراد در حال انتخاب میان جنبه های جایگزین مختلف در زندگی خود می باشند.«تعهد»به میزان سرمایه گذاری شخصی فرد در تصمیمات اتخاذ شده و موارد حرفه ای ، شغلی ،خانوادگی و اشخاص اشاره می کند .
مارسیا هویت را در چهار حالت بررسی کرده است :1- سردرگمی 2- هویت زودرس
3-هویت مهلت خواه 4- هویت موفق یا کسب شده
1-سردرگمی : افراد در بین وضیعت هویتی نه تنها هیچ گونه تعهدی به حرفه یا عقیده خاصی ندارد،بلکه تلاشی نیز در جهت انتخاب از میان دامنه وسیعی از موارد به کار نمی برند مارسیا به نقل (هیون ،1994)هر چند چنین فردی ممکن است ترجیحاتی را در مورد عقیده یا فعالیت خاصی داشته باشد ،ولی در مورد این عقاید یا فعالیت ها اطلاعات کمی داشته و این برداشت را دارد که به آسانی نمی تواند آنها را رها کند (مارسیا، 1966)
2-هویت زودرس : فرد دارای وضیعت هویت زودرس ، با داشتن تعهدات به یکسری از باورها ، ارزشها و رفتارها بدون تجربه اکتشاف و جست وجوگری ، (بحران )مشخص می شود (مارسیا،1966)چنین نوجوانانی به سادگی خود را با باورها و خواسته های والدین و با سایر مراجع قدرت سازگار می نمایند ، این افراد هرگز برای تصمیم گیری دچار چالش جدی نشده و بیشتر خود را با مجموعه برنامه های از بیش تعیین شده در خصوص ارزشها و باورها هماهنگ نموده اند (موس 1988،به نقل از هیون 1944)
3-هویت مهلت خواه : نوجوانان در این وضیعت هویتی ، در حال تجربه می باشد؛ولی هنوز به انتخاب خاص متعهد نشده است (هیون ،1994)
این افراد به سبب تلاش فعالانه ای که در جهت ایجاد تعهد به کارمی گیرند از افراد سردرگم متمایزمی شوند، خواسته های والدین هنوز برای این گروه اهمیت دارد و در تلاشند تا بین خواسته های آنان اجتماعی و توانایی های خود سازگاری ایجاد نمایند (مارسیا،1966)
4- هویت موفق: افراد با وضیعت هویت موفق ، بحران را تجربه کرده و به یک حرفه یا عقیده متعهد شده اند . آنها به طور جدی مسیرهای مختلف را بررسی کرده اند و سرانجام خود در مورد مسیر مناسب تصمیم گرفته اند؛هرچند که ممکن است انتخاب نهایی آنها چیزی باشد که آرزوی والدین آنها بوده است . در توجهات عقیدتی نیز چنین افرادی باورهای گذشته خود را مجدداً ارزیابی و ارزش گذاری قرار داده تا به یک ثبات عقیدتی دست یابند (مارسیا، 1966).
وضیعت هویت موفق به فرد در پیوند بین گذشته و امیدهای آینده کمک کرده و یک احساس تداوم شخصی در او ایجاد می نماید (هیون ،1994).
انواع هویت
هویت فردی
روشن کردن نظام باورها ، ارزش ها و آرمان های خود آگاهی یافتن از توانایی خود و شیوه استفاده از این توانایی در زندگی روزانه ، هویت فردی ، اجتماعی و تعالیم فلسفه ی افراد را شکل می دهد ( اریکسون، 1966 ) .
پاسخ به سوال من کیستم و دیگران چه کسانی هستند و رسیدن به جواب آن شاید به ظاهر ساده و آسان باشد اما حقیقت این است که باید فرآیند پیچیده ای طی شود تا فرد به پاسخ مناسب و صحیح دست یابد زیرا سلامت شخصیت در گرو سازگاری آدمی با محیط اجتماعی پیرامون و رعایت مقررات اجتماعی و نیز تفسیر سازگاری از خود ، جامعه و ارزش است و هنگامی که در این فرآیند خلل و کاستی ای پدیدار شود نابهنجاری و اضطراب روانی نمودار خواهد شد . از این رو هویت سالم و آرام در جای معنی می یابد که شخص از نگرش یک دست و سنجیده ای از خویشتن و جهان بهره مند باشد و عناصر سازنده شخصیت وی از تلائم و سازگاری برخوردار باشند و برای خود زندگی معنی داری ساخته باشد (غرایی،1382)
در نقطه متقابل ( ناقص طی شدن این فرآیند ) به اصطلاح هویت بحران زده نام دارد و هنگامی مصداق می یابد که تعارض و چالش جدی در نگرش فرد میان عناصر اثر گذار و سازنده شخصیت وی پدید آمده باشد و فرد از ارائه تفسیر جامعه از آن ما و پاسخ قانع کننده به معنی زندگی ناتوان باشد در این حالت در میان دو حال ( افراط و تفریط ) قرار می گیرد او ممکن است فرد آشوبگر و خرابکار و یا افسرده و منزوی شود او بر این اساس می توان گفت که : « به طور کلی هر فرد بالغی با داشتن یک زندگی متوازن و متعادل که بتواند به آسودگی با دیگران در آن سهیم شود نیازمند زمینه معنایی استواری از هویت خویش است » ( همان) .
كارول گارد و جانيس برهن (1971)به نقل ازرحیمی نژاد(1379)خاطرنشان ميكنند كه در احساس فردي هويت حداقل 4 مسئله اساسي وجود دارد.
انساني : اين احساس كه فرد يك موجود انساني است.
جنسيت : احساس فرد از مردانگي و يا زنانگي را شامل ميشود.
فرديت :اين شناخت كه فردي خاص و بي نظير است.
پايداري : آگاهي از اين كه فرد همان شخصي است كه روز قبل بوده است.
هویت اجتماعی :
هویت اجتماعی دانشجو را شکل می دهد در واقع دانشجو را آماده می کند تا در آینده نزدیکی عنصر سازنده و مهره صلاح کشور و جامعه باشد . اگر هویت اجتماعی را از دانشجو سلب کنند . امادگی لازم برای حضور سازنده و موثر در اجتماع را از دست می دهد .
هویت اجتماعی در حقیقت میدان و بستری برای تمرین و مهارست زندگی و تعامل بهتر اجتماعی است هویت اجتماعی دانشجو با توجه به جوانی او در محیط دانشگاهی واقعیتی انکار ناپذیر است یعنی دانشجو قبل از هر هویتی یک جوان است جوانی فارغ از هویت دانشجو یا هویت غیر دانشجو ، داخل یا خارج از محیط دانشگاه یک سری اقتضائات خاص خود را دارد در عین حال این حقیقت نیز باید پذیرفت که اقتضائات نباید در جوان دانشجو و جوان غیر دانشجو کاملا یکسان و مساوی ظهور نماید چون دانشجو نمی تواند به بهانه جوانی خود مانند جوان غیر دانشجو در خارج از دانشگاه جوانی کند در محیط های غیر دانشگاهی بسیاری از جوانان به بهانه جوان بودن بسیاری مفاسد و کارهای مخل نظم و عرف اجتماعی انجام می دهند . آنچه می تواند اقتضائات جوانی دانشجو را متناسب با محیط دانشگاه محقق و جلوگر نماید هویت اجتماعی دانشجو است( سلمانپور ، 1384 ) .
روا نشناسان اجتماعی و جامعه شناسان و به طور کلی عالمان علوم اجتماعی می خواهند بر این واقعیت تاکید کنند که احساس هویت به واسطه دیا لکتیک میان فرد و جامعه شکل می گیرد . هویت کم و بیش در نگرشها و احساسات افراد نمود می یابد ولی بستر شکل گیری آن زندگی جمعی است جرج هربرت مید را از این حیث می توان پرچمدار نظریه هویت اجتماعی دانست که فرآیند دستیابی فرد به احساس و برداشتی کامل از خویشتن را بررسی می کند از نظر مید ، هر فرد هویت یا خویشتن خود را از طریق سازماندهی نگرشهای فردی دیگران در قالب نگرشهای سازمان یافته اجتماعی یا گروهی شکل می دهد ( گل محمدی، 1381 ) .
ریجارد جنگینز هویت اجتماعی را این گونه تعریف می کند در شیوه هایی که به واسطه آن افراد و جماعت ها در روابط اجتماعی خود از افراد و جماعتها دیگر متمایز می شود اشاره دارد و برقراری و متمایز ساختن نظام مند نسبتهای شباهت و تفاوت میان افراد ، میان جماعتها است ( شرفی، 1385).
هویت های اجتماعی معمولا به عنوان مجموعه ای ازتعاریف نقش ها مفهوم سازی می شوند هر اجتماعی مرکب از دو عنصر پندار و ساختار است پندارها همان مجموعه ذهنی و روان شناختی می باشند که در بردارنده ارزش ها ، هنجارها ، نمادها ، اعتقادات ، احساسات و طرز تلقی هایی هستند که بخش ذهنی آن جامعه را تشکیل می دهند اما ساختارها مجموعه ای از پایگاه ها و نقش های تعریف شده و نهادی هستند که با یکدیگر دارای ارتباط متقابل و تعامل می باشند ساختارهای اجتماعی بر اساس پندارهای یک جامعه شکل می گیرد اگر افراد ارزش ها و اعتقادات جامعه را باور داشته باشند و احساسات و طرز تلقی های آنان با دیگر اعضائ آن جامعه همانند شود و فرد پایگاه خود را در ساختار اجتماعی بیابد و به آن تعلق پیدا نماید و نسبت به ایفای نقش خود تعهد داشته باشد در این حالت می توان از هویت اجتماعی سخن به میان آورد .هویت جمعی یا اجتماعی نشات گرفته از جایگاه و تعلق فرد به جامعه است.هویت اجتماعی به سه دسته معنا و مفهوم در کنار هم دلالت دارد اولا به معنای همانند و هماهنگی و یکسانی شخصیت اجتماعی یا فراخود فرد یا بخشی ذ هنی و پندارهای مقوم گروه اوست ثانیا به معنای آگاهی و اعتقاد فرد از تعلق به گروه اجتماعی معین و ارزش و اهمیت عاطفی این عضویت برای فرد . ثانیا پیدایش تعهد و احساس مسئولیت برای ایفای نقش های محول در کلیه ساختارهای اجتماعی مربوط بنابراین تعلق افراد به گروه های متفاوت است که آنها به یک هویت اجتماعی ، معرف وضعیت به خصوصشان در جامعه دست می یابند دانشجو وقتی وارد دانشگاه می شود با توجه به شرایط و محیط دانشگاهی هویت اجتماعی جدیدی را کسب می کند ( دوران، 1383 ) .
هویت شغلی و حرفه ای :
هویت شغلی بخش مهمی از مجموعه هویت غالب افراد را تشکیل می دهد ( کانجر1 و تیرسون ،1984 به نقل ازدانشور) . داشتن شغلی که ارزش اجتماعی داشته باشد و بتواند به خوبی از عهده آن برآید اعتماد به نفس افراد را زیاد می کند و به احساس ایمنی و هویت باثبات کمک می کند ( کانجر1 و تیرسون ،1984 به نقل ازدانشور) .
اگر جامعه به افرادش بگوید که به آنها نیازی ندارند و اشتغال امکان پذیر نباشد در آنان احساس تردید ، سرخوردگی ایجاد می شود و دچار کمی عزت نفس می شوند و احتمال دارد که این افراد دچار سردرگمی در هویت و حتی در بعضی از موارد بزهکار شوند ترک تحصیل می کند و هویتی منفی پیدا می کنند ( حمیدی ، 1388 ).
مطالعات اخیر نشان داده که کار کردن در دوران نوجوانی در قابلیت اشتغال آن عده که ترک تحصیل کرده اند تاثیرات مثبتی داشته است ولی هنوز نمی دانیم تاثیرات کار کردن در آینده شغلی نوجوانانی که به طور تمام وقت درس می خوانند چیست ؟
همین که نوجوانان دوران کودکی را پشت سر می گذارند و به دورانی می رسند که باید خودشان را اداره کنند در مورد هدفهای شغلی خود واقع بینانه تر فکر می کنند در همین زمان است که می کوشند تا توانایی ها و امیدهای خود را با امکانات موجود وفق دهند .
علایق شغلی یک نوجوان معمولا به صورت غیر سیستماتیک رشد می کند و معمولا تحت تاثیر والدین ، پیشنهادات مشاوران مدرسه و برخورد تصادفی با مشاغل مختلف و مشاغلی که دوستان به آن مشغولند قرار دارد طبقه اجتماعی و انتظارات الگویابی جنسیتی نیز در این میان موثر است ( حمیدی ،1388 ) .
هویت شغلی یکی از نشانه های برجسته رشد و کمال استعداد تحصیل فرد است این امر به نوجوان تشخیص و استقلال اقتصادی می بخشد . جوان بر اساس علائق و شرایط و آرزوهای خویش ، شغل خود را می یابد این امر در طبقات متفاوت به صورتهای متفاوتی به انجام می رسد و مثلا جوان طبقه عالی ، کمتر در سنین پایین به فکر احراز شغلی می افتد طبقات متوسط به صورت نیمه وقت در ایام تعطیل به این کار دست می زنند و خود را به شغل و حرفه ای مشغول می سازد و نوجوان طبقه پایین نیز معمولا به دلیل شرایط سخت خانوادگی ، تحصیل را در سنین نوجوانی ترک کرده و به کارهای سخت و پایین تن می دهد ( شریعتمداری، 1364 ) .
اریکسون ( 1968 ) معتقد است یکی از وظایف اولیه تکاملی نوجوانی ، برقرار کردن یک حس هویت با توجه به دنیای مشاغل است هولند،( 1980) نیز معتقد است هویت حرفه ای به معنای داشتن یک تصویر منسجم ، یکپارچه و روشنی از هدفها ، علائق و استعدادهای شخصی است این خصوصیات سبب می شود که تصمیم گیری راحتر و اطمینان به توانایی شخصی در رو به رویی با برخی ابهامات محیطی غیر قابل اجتناب با زحمت کمتری صورت بگیرد ( اینگرسول، 1982 ) .
هارنز( 1979 ) به نقل ازاکبرزاده،(1376) برای تفسیر این مطلب جریان شکل گیری هویت را در 4 مرحله توضیح می دهد .
1ـ اگاهی ارزیابی خود و شناخت انتظارات محیطی
2ـ طرح ریزی ( اکتشاف و جستجوی اختیارات و ساختن و شکل دادن به هدفها )
3ـ تعهد و چهارم تکمیل یک هویت . وی معتقد است افرادی که آگاهی بیشتری در مورد علائق ، مهارتها و اهدافشان دارند نسبت به همسالانی که آگاهی کمتری دارند مشکلات کمتری در مورد تصمیم گیری شغلی خواهند داشت ( توربک و همکاران، 1982 ) هر چند تصمیم گیری نوجوان درباره انتخاب شغل ، یک بخش مهم از جریان شکل گیری هویت است ولی این مسئله از سایر تصمیمات و فرآیندهای مربوط به انتقال از کودکی به بزرگسالی جدانیست
.اینگر سول به نقل ازدانشور( 1982 ) معتقد است نوجوان ممکن است در جستجوی هویت حرفه ای دچار حالت مرضی شود یعنی یا آینقدر سریع در مورد حرفه آینده تصمیم بگیرد که دیگر شغل ها و حرفه های دیگر را از نظر دور بدارد یا اینکه این جریان تصمیم گیری آنقدر طولانی شود که جریان شکل گیری یک بخش از هویت را با شکست روبه رو سازد . البته این تصمیم های شغلی در حال تغییر مستمر هستند همان طور که رشد مفهوم خود نیز با جریان مستمری صورت می پذیرد مفهوم نقش کار در زندگی آنان به طور مستمری پیچیده می شود از سوی دیگر انتخاب شغل حتی با اعتماد به نفس فرد ارتباط دارد یعنی در شرایط پایین بودن اعتماد به نفس ادراک فرد از واقعیت نادرست و انتظارات وی از آینده شغلی خود نیز یا خیلی پایین و یا خیلی بالاست به طور کلی می توان گفت تصمیم های شغلی فرد از خود پنداره او سرچشمه می گیرد و استعدادها و آمادگی فردی او را به همراه احساس کفایت شخصی نشان می دهد .
ماهیت جریان انتخاب شغل هم به خصوصیات رشد کلی جوان بستگی دارد و هم به واقعیت های دنیای کار در حالی که این واقعیات دائم در حال تغییر کردن بوده اند اما اعتقاد بر این است که شرایط ، برای بالاتر بودن سطح زندگی کارگران و شاغلین بهتر نشده است . تحقیق نشان می دهد به طور کلی انتخاب حرفه ای نوجوان هم به واقعیات جهان کار بستگی دارد و هم به ادراک خود شخص و نگرش های او نسبت به مشاغل متفاوت وابسته است .
هم چنین روز نبرگ،( 1965) به نقل ازفاتحی(1378) تحقیقی درباره ارزش های شغلی جوانان ارائه داده که نشان می دهد جوانان به چه ارزش هایی در یک شغل توجه دارند او معتقد است در حالیکه فرد شغل های مختلف حرفه ای را پیش رو دارد باید به انتخاب یکی از آنها دست بزند . اما زمانی وی در این انتخاب متوجه قدرت و رقابت در روابط بین فردی است این تمایل منفی نسبت به شغل و حرفه ای را نشان می دهد وی همچنین عقیده داردکیفیت شکست و موفقیت یک فرد در قلمرو و حرفه ای به دو قضاوت وابسته است استدلال اینکه ، 1 ـ چه صفات و کیفیاتی شخص به طور ذاتی برای موفقیت در یک زمینه خاص وجود دارد ( یا به طور کلی چه صفات ذاتی وجود دارد ) .
2 ـ چه معانی و احساسی را این صفات ایجاد می کند اهداف حرفه ای جوانان با توجه به سن و جنس متفاوت است .در اوایل نوجوانی پسران با توجه به میزان حقوق و رسیدن به هدفهای شخص ، شغل مورد نظر خود را تعیین می کنند دختران در شغل امکان تماس و برخورد اجتماعی و توانایی کمک به دیگران را جستجو می کند در حالی که پسرها و دخترهای بزرگتر شغل را با توجه به زندگی و شرایط خانوادگی خود را در نظر می گیرند . می توان گفت دو عامل مهم در انتخاب شغل رضایت شغلی و علاقه شخصی است ( اینگرسول 1982 ،به نقل از دانشور) .
اما در اهمیت رشد هویت حرفه ای کروتز، ( 1974 ) معتقد است هویت حرفه ای یک شاخص اصلی و اساسی وضعیت اجتماعی فرد است قالب حرفه ای یک عمر ، عقیده وی در سنین اولیه شکل می گیرد این است که انتقال از مدرسه تا شغل ،گذر مهمی در دوره نوجوانی است به این ترتیب می توان گفت نوجوانی دوره ای است که در آن موقعیت اجتماعی فرد به او واگذار می شود ( میوس، 1993 ) .
رابرت ها و یکهورست، ( 1952 ) به نقل از مارسیا (1966) نیز انتخاب شغل و آماده شدن جهت احراز آن را یکی از وظایف اصلی تکاملی نوجوانی می داند بنابراین نوجوانی که نتواند مهارت فنی و حرفه ای خاصی را بیاموزد و یا ترک تحصیل می کند کمتر می تواند زندگی آینده خود را تامین کند . این افراد هم چنان وابسته به والدین خود باقی می مانند و یا به سوی ولگردی و بزهکاری روی می آورند بدین ترتیب نمی توانند استقلال اقتصادی خود را کسب کنند .
هویت سیاسی :
از شاخصه های مهم حیات دانشجویی را می توان هویت سیاسی دانشجو دانست در حقیقت هویت سیاسی دانشجو ناشی از هویت روشن و جنبش نقد و تحلیل ، فرانگری و هویت معنوی اوست .اگر دانشجوی فاقد هویت سیاسی باشد هم استقلال یک کشور به مخاطره می افتد و هم حاکمیت کشور به سرعت رو به فساد می رود . در واقع هویت سیاسی دانشجو دانشگاه را تبدیل به چشم بینایی در نظارت بر حاکمیت قرار می دهد حاکمیت را از استدراج در فساد باز می دارد و حافظ استقلال نظام نیز خواهد بود هویت سیاسی موجب می شود دانشجو به عامه مردم و حاکمیت ناصح ، بهترین پشتیبان باشد . نظامی که بخواهد به مردم تکیه کند نه متکی بر قدرت نظامی یا قدرتهای خارجی ، باید هویت سیاسی دانشجو را تقویت کند . زیرا دانشجو نماد مردم و عصاره مردم است . دانشجوی فاقد هویت سیاسی یک دانشجوی مرده به حساب می آید .
چنین دانشجویی به یک عنصر منفعل و ساده لوح تبدیل می شود و در نهایت یک ابزار و وسیله است که به راحتی هر نوع مدیریتی را می توان بر آن اعمال کرد .
برای اینکه دانشجو بتواند به هویت سیاسی دست یابد باید به این مورد توجه داشته باشد.
1 ـ آگاهی سیاسی : اولین شرط برخورداری صحیح دانشجو از هویت سیاسی داشتن یک سری آگاهی و اطلاعات دقیق سیاسی و به روز می باشد لازمه مهم هویت سیاسی می باشد زیرا در غیر این صورت دانشجو بدون آگاهی لازم از وقایع ، امور و جریانات داخلی و خارجی و اطلاع از سوابق جریانات و وقایع یا بدون آگاهی از هویت ملی مردم خودبا هویت قطب های قدرت جهانی هویت سیاسی او معنای صحیح پیدا نمی کند .
2 ـ هوشیاری سیاسی : هوشیاری سیاسی یا شم سیاسی در حقیقت مواد خام و اطلاعات خام سیاسی را پخته می کند بین وقایع و جریانات یا سخنان به ظاهر غیر مرتبط ارتباط برقرار می سازد دانشجو بدون هوشیاری سیاسی اگرچه اطلاعات سیاسی وسیعی هم داشته باشد اما تبدیل به یک عنصر ساده لوح سیاسی می شود گاهی از عامه مردم هم در درک مسائل سیاسی پایین تر می روند . در واقع دانشجو با هوشیاری سیاسی می تواند لایه های مختلف و تودر تو پیچیده مسائل را یکی پس از دیگری کنار زده و به اساس و ریشه آنها دست یابد .
3 ـ تحلیل سیاسی : هویت سیاسی دانشجو با تحلیل سیاسی تکامل پیدا می کند دو عنصر اطلاعات سیاسی و هوشیاری سیاسی به دانشجو قدرت تحلیل سیاسی می دهد علت اینکه بسیاری از دانشجویان فاقد قدرت و مهارت تحلیل سیاسی از رخدادهای داخلی و سیاسی اند . به علت نداشتن اطلاعات سیاسی و یا به خاطر فقدان هوشیاری سیاسی است .
4ـ اقدام سیاسی : هویت سیاسی دانشجو به اقدام سیاسی او ختم ومنجر می شود صرف تحلیل سیاسی داشتن برای برخورداری از هویت کفایت نمی کند هویت سیاسی باید ظهور و بروز کند . اقدام به موقع و مناسب ، صحیح و معقول سیاسی دانشجو در حقیقت رویش جنبش سیاسی دانشجو است و همین رویش و جنبش ثمره هویت سیاسی او می باشد .( سلمان پور، 1384) .
هویت مذهبی :
مهم ترین بعد هویتی جوان دانشجو مذهب و دین اوست ،منشا تمام آسیب های هویت دانشجویی و کارساز شدن آفات آنها ریشه در فقدان یا سستی در هویت مذهبی دینی آنهاست . هویت مذهبی معنوی در حقیقت حافظ و نگهبان هویت علمی ، فرانگری ، سیاسی ، فردی اجتماعی دانشجو می باشد .متاسفانه در دو دهه اخیر موانع زیادی بر سر راه بسط عمیق و فعلیت یافتن هویت مذهبی و معنوی دانشجویان پدید آمده ( سلمان پور، 1384 ) .
هویت مذهبی به عقیده گزل ( 1956 ) مرحله 13 تا 16 سالگی سن شکوفایی استدلال عقلانی فرد است در این سن فرد متوجه امور عقلانی ، مذهبی و هنری می شود یک نوع رابطه فعال با دیگران برقرار می سازد نظریه پیاژه نیز بر این است که کودک پس از تفکر عینی ، به تفکر صوری می رسد این نوع از رشد فکری ، نوجوان را قادر به تحلیل و تفکر و ایده آل گری نموده و رشد مذهبی را با پیشرفت و تعالی بیشتری همراه می سازد با قدرت تفکر مجدد ، باورهای مذهبی و بخصوص مفهوم خدا ، مجرد و انتزاعی تر شده و از حالت تفکر عینی و ظاهری به استباطهای عقلانی انتزاعی در مورد عقاید مذهبی کشیده می شود این تفکر به عقیده پیاژه کمتر حالت تعصب آمیز و خشک را دارند ( کانگر، 1974به نقل ازهاتف نیا، 1387) .
رشد سیستم های ارزشی و اخلاقی نوجوان را مجوز ورود به عرصه بزرگسالی دانسته اند برای کسب این بخش از هویت ، نوجوان باید قادر باشد تا سیستمهای ارزشی مختلف را بررسی و ارزیابی کند هر چند در وی تضادی بین ارزشهای والدین و ارزشهای مذهبی مورد قبول وی بیشتر شبیه والدین خواهد بود تا اینکه با آن مغایر باشد با تطبیق ارزشهای مذهبی متفاوت نوجوان سیستم های مذهبی خود را پی ریزی می کند اما کمتر اتفاق می افتد که در آخر نوجوانی ، سیستم ارزشی کاملا متفاوتی را به جای سیستم ارزشی اوایل نوجوانی اش جایگزین کند . مانند سایر بخش های هویت شکل گیری مذهبی نیز مختص دوره ی نوجوانی نیست و در سرتاسر عمر انسان ، رشد تحول و شکل می گیرد .( ویلیام جیمز و استانلی مال 1957 اینگر سول ،1982،همان)
هر چند نوجوان و جوان به داشتن عقیده مذهبی که در واقع نیاز او را به روشن شدن موضع اش نسبت به مذهب و جهان به طور کلی نشان می دهد گاه افراط و تفریط هایی در این گرایشات وی صورت می گیرد فشارهای وارد بر نوجوان یا جوانان برای دینداری افراطی یا بی دینی معمولا از سوی دوستان اعمال می شود این فشارها برای همرنگی نوجوان باعث می شود والدین از اینکه فرزندانشان دیگر علاقه ای به مذهب ندارد نگران شوند در حالی که این امر نشان دهنده ترس او از مسخره شدن از طرف دوستان است نوجوان یا جوانان برای یافتن یک سیستم ارزشی صحیح و یکپارچه و روشن شدن اعتقادات مذهبی اش به هدایت و راهنمایی مناسب والدین و بزرگسالان و همچنین محیط مساعد دارد .
اما این راهنمایی نباید در جهت اعمال فشار و برای پذیرفتن اعتقادات ما از سوی نوجوان باشد در هر حال همان گونه که مذهب در نحوه ، زندگی افراد جامعه موثر واقع می شود و سیستم فردی و مسئولیت جمعی و استاندارهای رفتاری و اخلاقی جامعه را تعیین می کند اختلال در کسب این هویت فرد را با فقدان یا نقصان این منابع ارزشمند رو به رو می سازد . ( سوری 1961 ،اینگرسول 1982 )
از جمله آثار هویت مذهبی و دینی که در دانشجویان تاثیر بسیاری دارد می توان گفت اولا در رشد و پرورش روحیه دانشجویی تاثیر مستقیم می گذارد و موجب دست یابی هر چه بیشتر به مجهول و سوال که در زمینه تولید علم است می گردد دوم اینکه معنویت و مذهب یک تفسیر درست ذهنی از معنای زندگی به دست می دهد دانشجو در پرتو تفسیر برآمده از معنویت درباره زندگی هرگز دچار بحران هویت نمی شود.
سوم اینکه در عمل و متن زندگی به زندگی معنا می دهد اضافه بر اینکه در فهم و ذهن تفسیری درست و عملی از زندگی و معنا آن به وجود می آید و زندگی را معنادار می سازد .
چهارم اینکه مذهب و معنویت در دوران جوانی و زندگی دانشجویی لذات پایدار معنوی ایجاد می کند که از مهمترین سرمایه دانشجو در آینده شغلی و زندگی فردی است پنجم اینکه معنویت باعث می شود انسان خودش را به دست آورد . بسیاری از مشکلات انسان امروزی و خسته شدن از برخی کارها به خاطر این است که نمی داند برای چه کسی کار می کند البته می گوید برای خودم ولی این خود را نمی داند کیست. چون گاهی مواقع ناخودآگاه می رسند و می فهمند که این خودی که برایش کار می کند خود نبوده بیگانه بوده
ششم اینکه مذهب و معنویت جوان ، در زندگی سرانجامش نقش مهمی دارد یعنی اگر کسی در سن جوانی نتواند معنویتی اندوخته کند و خاطره و تجربه ای معنوی در ذهن و وجود خودش بارور سازد این نقص در گذشتن از موانع زندگی جوانی و دانشجویی برایش مشکلات فراوانی ایجاد می کند ( احمدیان،1382 ) .
هویت فرهنگی :
هویت فرهنگی همانند فرهنگ ارجمند و در خود تامل است زیرا پیوند میان نسل جوان زندگی ، آداب و رسوم ، هنر و سایر تعلقات از طریق معرفت و شناخت آنها برقرار می شود در جهان معاصر هویت فرهنگی در مقایسه با ابعاد دیگر فرهنگی اهمیت فزاینده ای یافته است .
نظریه ی هانتینگتون از این جهت قابل تامل است که در عصر حاضر به دلیل تحولات روز افزونی که در شئون و ارکان بنیانهای اجتماعی به وجود آمده است اعتماد اطمینان آحاد مردم به آنها متزلزل شده، ولی فرهنگ به لحاظ عناصر و جنبه های نسبتا پایدار خویش ، به مراتب بیش از سایر عوامل اعتماد مردم را بر می انگیزد تا از طریق ارتباط با فرهنگ و شکل دادن به هویت فرهنگی خویش ، نوعی احساس امنیت و پایداری در زندگی برای خود حاصل کنند .
هویت فرهنگی ، به مفهوم برخورداری از وجوه مشترک فرهنگی ، همکاری و وحدت را تسهیل می کند و تفاوتهای فرهنگی به اختلاف و تفرقه دامن می زند (شرفی ،1380)
فرهنگ و هویت به عنوان دو مقوله مهم از جمله دلمشغولی های ذهنی طیف وسیعی از پژوهشگران حوزه علوم اجتماعی است که در سالهای اخیر بخش قابل توجهی از ادبیات سیاسی و زیر مجموعه های مرتبط با آن را به خود معطوف داشته است . فرهنگ به مجموعه عناصر معنوی در جهان بینی تا نظام ارزش های اخلاقی ، آداب و رسوم و گرایش های سیاسی و ملی و علایق زیبایی شناسانه است که رفتار فرد، گروه های اجتماعی را نسبت به جامعه ، طبیعت و دیگر پدیده ها تعیین می کند رفتار روایستار انسانها در برابر دولت و در رابطه با دین ، بوم زیستی ، مقررات راهنمایی و رانندگی ، ازدواج ، نظافت و فعالیت اقتصادی تابع فرهنگ آنها نسبت به هر یک از پدیده ها است . ( مقصودی ،1379)مولفه های هویت فرهنگی را می توان ا شامل یک سری عوامل فرهنگی مشترک مثل ادبیات مشترک ، گذشته تاریخی مشترک ، احساس مشترک در شادیها و غم ها ، زبان مشترک و خصایص مشترک می باشد بخشی از این تجلیات فرهنگی و معنوی در مولفه های مادی نظیر سرزمین و دین مشترک نمود پیدا می کند . در مورد اهمیت هر یک از مولفه ها در واقع باید به زمان و مکان مورد بحث رجوع کرد . فرهنگ در واقع ناظر بر خاطرات ، تصورات ، ارزشها ، نشانه ها ، برداشتها ، تعبیرت ، نوآوری و کشفیات است ( میر محمدی ، مقصودی،1379 ) . متاسفانه هویت فرهنگی جوانان ما امروزه با گسست فرهنگی رو به روست و این امر باعث شده نیمرخ فرهنگی برخی جوانان ما چنین شود غالبا انگیزه کافی برای پرداختن به دست مایه های فرهنگی ندارند .
فرصت کافی برای شناخت ، بزرگداشت ، قدرشناسی از فرهنگ خویش ندارند .
حتی با وجود انگیزه و فرصت مطلوب ، فرهنگ ملی خویش را دارای چنین شانسی نمی دانند که ضرورتا بدان اهتمام ورزند .
به علاوه عوامل جذب و پر رونق همچون فرهنگ های بیگانه و رقیب ، مجالی برای عرضه و خود نمایی فرهنگ ملی باقی نگذاشه است . در نتیجه ، رشته ها و پیوندهایی که باید فرهنگ ملی و برخی جوانان برقرار باشد از هم گسیخته است و نوعی گسست میان قشرهایی از نسل معاصر و فرهنگ خودی به وجود آمده است .( شرفی ،1385 ) .
عناصر و عوامل فرهنگی عمدتا از نسل بالغ به نسل جوان منتقل می شود این انتقال نیاز به پل های ارتباطی مناسب دارد که قبلا و طی سال ها شکل گرفته است خاطرات دوران نوجوانی ، فصل مشترک عاطفی والدین و جوانان ،پیوندهای روحی میان آنان راه را برای انتقال ارزش ها و عناصر فرهنگی هموار می سازد اما واقعیت این است که قشرهایی از دو نسل ( والدین ـ فرزند ) به مرور زمان از یکدیگر دورتر و بیگانه تر شده و بعضا در مواردی به نوعی تقابل و تضاد منجر گردیده است اشتغال روز افزون والدین در بیرون از منزل ، خستگی جسمی و روحی ناشی از اشتغال و فشارهای روحی و روانی عصر جدید و عواملی نظیر آنها نسل بالغ را به گونه ای با مسائلی ناخواسته درگیر کرده ؟ میل و رغبتی از سوی نسل بالغ ،که راهی برای نفوذ و تعاملات فرهنگی در نسل جوان با شد یافت نمی شود (شرفی، 1383 ) .
نظریه پردازان معتقدند که تضاد درون خانواده نقش مهمی در شکل دادن به رشد فرزندان دارد و تضاد والدین فرزندان به طور وسیعی به عنوان عاملی در سوء تطبیق نوجوانان و جوانان باز شناخته می شود ( یوسفی،1383 )
از خصوصیات زندگی معاصر دگرگونی های سریعی که در همه شئون اجتماعی رخ می دهد به گونه ای که تافلر (1990 ) آن را عارضه تازه ای با نام بیماری تغییر می داند که امروزه بخش مهمی از جمعیت جهان را فرا گرفته از پیامدهای است که ناتوانی انسان در تحلیل و ارزیابی رخدادها اشاره شده و وقایع پیچیده آن چنان به سرعت از راه می رسند که فرصتی برای تحلیل آنها باقی نمی ماند لذا نه تنها فرهنگ بلکه مقوله های دیگر زندگی نیز از دور خارج می شوند و بیگانگی فرهنگی به جای هویت و یکپارچگی فرهنگی ، در جامعه مستقر می گردد (شرفی،1385 ) .
از ضرورت های هویت فرهنگی تامل و تفکر در راه و رسم زندگی است وی دگرگونی های سریعی که در ابعاد گوناگون حیات واقع می شود مجال اندیشیدن را از آدمی سلب می کند و فرصتی ایجاد نمی شود تا وی بتواند عناصر و اجزای فرهنگ را درک کرده و سپس آنها را جذب و درونسازی کند تا هویت فرهنگی خویش را تعریف نماید. (هانیتینگتون ،1999به نقل ازشرفی،1385)
آموزش و پرورش و یا حتی دانشگاه های کنونی بر حافظه و مباحث فنی تاکید می کنند و هنوز از بالنده ساختن کامل انسان خیلی به دور است بالندگی کامل انسانی به معنای رشد فیزیکی اجتماعی ، عاطفی ، ذهنی و عقلی می باشد چیزهای آموخته باید دگر باره با جامعیت پیوند یابد یا به معنای دیگر تن ، روان ، محیط ، جامعه در هم تنیده شود دانش به خودی خود کافی نیست باید اخلاق با یادگیری در هم آمیزد و دیگر به صورت موضوعات جدا و ناکارآمد تلقی نشود با این رویکرد هر آنچه شخص یاد می گیرد مجددا با جامعیت و خلاقیت پیوند می خورد و فرهنگ و اخلاقیات بخش جدایی ناپذیر یادگیری می شود ( زیبا کلام، 1379 ).
هویت ملی :
هویت ملی از عوامل اصلی پایداری نظام های سیاسی و اجتماعی است لذا یکی از اهداف و حوزه های اصلی جامعه پذیری سیاسی در همه نظام های سیاسی را تقویت و باز تولید هویت ملی تشکیل می دهد.(ابولحسنی،1387)
هویت ملی نوعی هویت جمعی در سطح گروهی اجتماعی به نام ملت است ملت مفهومی است که نسبت به وجود عدم وجود تاریخچه پیدایش و نیز ویژگی ها و خصوصیات آن تفاوت نظر وجود دارد برخی از صاحب نظران معتقدند که ملت نوعی اجتماع ذهنی یا تصوری است چرا که اعضای آن نه چندان همدیگر را می شناسند نه چندان هم دیگر را می بینند اما بر این باورند که همگی عضو یک ملت واحد هستند پدیده ملت نه طبیعی است و نه جاودانه و ملیت بیشتر در باورهای ذهنی ریشه دارد تا واقعیتهای عینی ( بروجردی، 1379به نقل از ابولحسنی1386 ) .
هویت ملی یکی از انواع هویت جمعی است که به شیوه های مشترک در نحوه تفکر ارزش ها ، اعتقادات هنجارها ، نمادها ، رویکردها احساسات و تمایلات یک گروه که نوعی احساس تعهد و تکلیف نسبت به آن گروه را بر می انگیزد وجود و نتیجه هویت جمعی احساس پایبندی دلسبتگی و تعهد به اجتماع و گروه است مقصود از پایبندی اعتقاد و دلبستگی به هنجارها و ارزش ها است و مقصود از تعهد نیز مشارکت در جهت توسعه و تثبیت ارزش ها و هنجارها در گروه مربوط است ( رازی فر ، 1379).
هویت ملی را هم می توان از جنبه سیاسی و هم از جنبه فرهنگی ـ تاریخی به آن پرداخت برخی در تعریف هویت ملی کاملا به ملت سیاسی و در نتیجه به تعریف هویت ملی سیاسی توجه دارند چنانکه می گویند هویت ملی مجموعه ای از گرایش ها و نگرش های مثبت نسبت به عوامل و عناصر و الگوهای هویت بخشی و یکپارچه کننده در سطح یک کشور به عنوان یک واحد سیاسی دانست ( نفیسی ،1379 ) چون که معتقدند که هویت ملی یک پدیده سیاسی و اجتماعی جدید و ناشی از شکل گیری پدیده ای به نام ملت است ( خانیکی ،1383 ) .
در تعریف ملت به مفهوم فرهنگی ـ تاریخی مولفه های سرزمین تاریخی ، اساطیر ، نمادها وقایع تاریخی ، میراث فرهنگی دارای اهمیت بیشتر هستند .ولی در ملت سیاسی سرزمین فعل و یکپارچگی سیاسی و اجتماعی کنونی دارای اهمیت می باشد ( ابوالحسنی، 1387 ) .
گفته شد هویت ملی مجموعه ای شناختی ، اعتقادی و روانی است که با تاثیرگذاری بر کنش های اجتماعی موجب همبستگی و انسجام در سطح ملت می گردد این مولفه ها را در سطح می توان جمع بندی کرد .
1 ـ بعد اجتماعی : بعد اجتماعی هویت ملی در ارتباط با کیفیت روابط اجتماعی فرد با نظام مکان اجتماعی است در صورت تقویت مناسب و روابط فرد با جامعه هویت جمعی فرد در سطح ملی شکل می گیرد و اصطلاحا مای ملی تحقیق می یابد اعتقاد به وجود و ضرورت وجود جامعه ملی ، احساس و اعتقاد و تمایل به عضویت در این جامعه احساس تعلق خاطر مشترک و احساس تعهد افراد به اجتماع ملی پذیرش یکدیگر به عنوان هم وطن ، نگرش مثبت به دیگران متعلق به ملت ، باورهایی در باب ریشه های اجتماع ملی اعتقادات راجع به سرنوشت و آینده جامعه افتخار به عضویت در این جامعه و علاقه و تمایل به پرداختن هزینه های لازم برای عضویت خود و تداوم حیات این اجتماع نگرش نسبت به مبانی همبستگی و همکاری اجتماعی در هویت ملی فرهنگی این اجتماع با شاخصه های فرهنگی تاریخی تعریف می شوند یعنی معطوف به گذشته است .
2 ـ بعد تاریخی : بعد تاریخی هویت ملی آگاهی مشترک افراد یک جامعه از گذشته تاریخی و احساس دلبستگی به آن و احساس هویت تاریخی و هم تاریخ پنداری پیوند دهنده نسل های مختلف به یکدیگر که مانع جدا شدن یک نسل از تاریخش می شود یادآوری این نکته ضروری است که وجود اشتراک تاریخی مهم نیست .بلکه احساس و تفسیر مشترک تاریخی اثرگذار است اعضای یک ملت نسبت به گذشته خود باید تفسیری همانند و ارزشگذاری مشابه و تعلق مشترک و تعهد مناسب داشته باشند نه اینکه واقعا وقایع مشترک داشته باشند پس هویت تاریخی را می توان آگاهی و دانش نسبت به پیشینه ی تاریخی و اعتقاد و احساس تعلق خاطر و دلبستگی بدان دانست.
3 ـ بعد جغرافیایی : محیط جغرافیایی تبلور فیزیکی ، عینی ، ملموس و مشهود هویت ملی به حساب می آید برای شکل گیری هویت واحد ملی تعیین محدوده قلمرو یک سرزمین مشخص ضرورت تام دارد . دلبستگی و تعلق خاطر به سرزمین مادری که با مرزهای معین مشخص می شود شاخص های متعدد دارد که از آن جمله اند آمادگی برای دفاع از سرزمین در زمان بروز خطر مرجع دانستن زندگی در کشور خود بر سایر نقاط جهان یا عدم تمایل به مهاجرت و پذیرفتن سرزمین مشخص به عنوان کشور علاقه مندی به یکپارچگی سرزمین در آینده رویکرد و نگرش مثبت به سرزمین خود احساس آرامش و آسایش در صورت زندگی در آن در هویت ملی فرهنگی ـ تاریخی سرزمین مورد توجه است .
4 ـبعد فرهنگی : فرهنگ مجموعه ذهنی و روانی مشترکی است که در گذشته تاریخی شکل گرفته و طی فرآیند جامعه پذیری به نسل های بعدی منتقل گردید و نسل های نوین آن را به عنوان میراث گذشته به ارث برده اند این مجموعه شامل ارزش ها ، هنجارها شامل ارزش ها ، هنجارها ، نمادها ، اعتقادات و احساسات و رویکردهایی است که در زمینه خانواده ، اقتصاد ، سیاست مذهب ، جامعه پذیری و تفریحات در بین مردم یک جامعه به صورت وجدان جمعی درآمده است .
5 ـ بعد سیاسی : هویت سیاسی مهم ترین مولفه هویت ملی را تشکیل می دهد هویت ملی در بعد سیاسی بدین معنی است که افرادی که از لحاظ فیزیکی و قانونی عضو یک نظام یا ساختار سیاسی هستند و داخل مرزهای ملی یک کشور زندگی می کنند و موضوع یا مخاطب قوانین آن کشور هستند از لحاظ روانی هم خود را اعضای سیستم بدانند بنابراین عشق و علاقه قلبی به یک سیستم سیاسی و مبانی ارزشی و مشروعیت آن عامل عمده ای در تقویت همبستگی و پیوند ملی خواهد بود . ( ابوالحسنی، 1387) .
هویت ملی پارامترهای بسیاری همچون سیاسی ، سرزمینی ، اکولوژیکی ، قومی ، اجتماعی مذهبی ، ادراک های ارزشی چون بقاء موفقیت ، برابری ، آزادی ، توسعه و عدالت و فهم و درک اولویت ها و مقاصد ملی ( کپروستیلین 2003 به نقل ازفلاحی ) .
هویت ملی از نظر اسمیت باز تولید و باز تفسیر دایمی الگوی ارزش ها ، نمادها ، خاطرات اسطوره ها و سنت هایی که میراث متمایز ملت ها را تشکیل می دهند و تشخیص هویت افراد با آن الگو و میراث و با عناصر فرهنگی اش می باشد ( اسمیت، به نقل ازشرفی1383 ) .
اسمیت تعریف پیشنهادی خود را فرآیند باز تفسیری می داند که از طریق آن خاطرات ، ارزش ها ، نمادها اسطوره ها که میراث متمایز ملت ها را تشکیل می دهند به صورت مداوم باز تولید و باز تفسیر می شوند اسمیت معتقد به تغییر در درون تعریف هویت در درون پارامترهای روشنی است که فرهنگ و سنت های ملت مورد بحث و میراث تمایز آن اجازه می دهد و تعیین میکند (همان) .
هویت ملی مولفه بنیادی شکل گیری و بقا جامعه ملی است که تزلزل ، تجزیه و تضعیف آن موجب بی ثباتی اجتماعی می گردد اما این پدیده به لحاظ کمیت و کیفیت عناصر هم از نظر تعاریف ارائه شده و هم به تناسب زمان و مکان اجتماعی نسبی است نسبی بودن آن دلیل برانکار و یا کم اهمیت دانستن آن نیست بلکه لازم است در هر جامعه ملی مورد سنجش و ارزیابی و باز تولید قرار گیرد . ( فلاحی ،1388).
هویت خانوادگی :
نسبت تعیین پیوند فرزند با خانواده ، تربیت رفتار ، آداب و نگرش خانوادگی جوانان در شکل گیری شخصیت و هویت آنان موثراست والدین در چگونگی شکل گیری هویت نوجوانان تاثیر زیادی دارند نوجوانانی که درک سالمی از والدین خود دارند حمایت عاطفی و آزادی کاوش کردن برای آنها تامین می شود(شرفی، 1380 ) .
همین طور در صورتی که خانواده پایگاه امنی باشد که نوجوانان بتوانند با اطمینان از این پایگاه به سوی دنیای بزرگتر پیش بروند رشد هویت تقویت می شود .
نوجوانانی که احساس می کنند به والدینشان دلبسته هستند اما در عین حال آزادند تا عقاید خودشان را بیان کنند هویت کسب کرده و یا در حالت وقفه هویت هستند نوجوانانی که هویت تسلیم طلب برخوردارند معمولا روابطی صمیمی با والدین دارند ، اما از فرصت جدا شدن سالم بی بهره اند و نوجوانانی که دچار پراکندگی هویت هستند از کمترین رابطه صمیمانه و ارتباط آزاد در خانواده خبر می دهند ( بنیان ،1389 ). خانواده در شکل گیری هویت نوجوانان و جوان بسیار مهم و موثر می باشد و اولین نهادی است که انسان در آن متولد می یابد و رشد پیدا می کند با شروع دوران نوجوانی خانواده باید گامهایی را بردارد تا جوان بتواند خود را بهتر دریابد و به هویت واقعی خود برسد .
1 ـ دادن استقلال به نوجوانان : در دوره نوجوانی و رشد احساس استقلال طلبی نوجوانان ، یکی از درگیری های جدی والدین با فرزندان که نزاع بر سر قدرت است آغاز می شود نوجوانان تمایل به ابراز عقاید و خواسته های خود عملی کردن آنها دارند این در حالی است که بسیاری از این خواسته ها همسو و هماهنگ با نظرات والدین نیستند این کشمکش از خسته کننده ترین مراحل تربیتی فرزندان است اما از سوی دیگر برخورد اصولی و صحیح با آن و مشاهده تاثیر این برخورد در بهبود روابط والدین فرزندی و کمک به تکامل هویت یابی فرزندان لذت بخش ترین تجربه والدین می باشد .
2 ـ حل مشکلات نوجوانان
این مراحل خود شامل پنجم گام می باشد گام اول تامل کن ، باید درباره این موضوع فکر کنی
گام دوم چه راه هایی برای رسیدن به هدف وجود دارد ؟
گام سوم آیا انتخاب های بهتری هم می توانی داشته باشی ؟
گام چهارم : چرا آن را متحان نمی کنی ؟
گام پنجم : تصمیم درستی گرفتی آفرین
این مراحل بسیار مهم هستند چون هیجانات نوجوان را کاهش و مهارت حل مسئله را افزایش می دهند و جایگزین نزاع بر سر قدرت می شوند اینجاست که عشق و محبت در خانواده ایجاد می شود و ارتباط موثر جایگزین ارتباط ناصحیح می شود .
3 ـ دادن مسئولیت پذیری به نوجوانان
والدین باید شجاعت این را داشته باشد که به نوجوان فرصت تجریه دوباره را بدهد حتی وقتی اشتباه می کند و شکست می خورد . والدین باید با مسئولیت دادن به نوجوان او را در عرصه ی عمل قرار دهد . تا بتوانند راه حل ها و تدابیر مناسب را پیدا انتخاب کند .
4 ـ بالا بردن اعتماد به نفس در نوجوان
والدین باید عقیده نوجوان خود را بپذیرد و حتی اگر مخالف با نظر خودش باشد والدین استعداد و توانایی های فرزندانشان را پر رنگ تر و پر اهمیت تر جلوه دهند تا آنان تشویق شوند اولیا بهتر است مکان مناسبی را در منزل برای نوجوانان در نظر بگیرند تا آنان بتوانند دوستان خود را به خانه بیاورند ایجاد علاقه و دلبستگی خانواده به فرزند و زمان هایی را با آنان بگذراند و سخنان فرزندانشان را با علاقه و اشتیاق گوش فرا دهند تا اعتماد به نفس نوجوانان بالا رود تا بتوانند خود را بهتر بشناسند ( رزمی،1379 ) .
میزان متوسط تعاریض و پذیرش دیدگاه های مخالف در روابط والدین نوجوان می تواند اساس فرآیند اکتشاف نوجوان در شکل گیری هویت باشد آدافر( 1985 ) آدافر و جونز ( 1983 ) در نتیجه مطالعات خود اظهار می دارند که بعضی از خانواده ها پذیرش محبت و همراهی را برای رفتارهایی ارائه می کنند که در جهت روندهای رشدی برای دست یابی هویت است به نظر محققان مذکور این امر دست یابی به هویت را تسهیل می کند اما خانواده هایی که تحمل اندکی برای تمایز بخشی و فردیت دارند ، جستجو را منع و پذیرش نقشهای ارائه شده را تشویق می کند یعنی نوعی مانع در جهت دست یابی به هویت فرا روی نوجوان قرار می دهد نوجوان در چنین خانواده هایی طرد و محبت را توما احساس می کند چرا که والدین ، محبت را هنگامی ابراز می کنند که فرد در حیطه ی نقش های تعیین شده از سوی خانواده عمل می کند و وقتی نگرش های جدید را جستجو کند محبت را از او دریغ و او را طرد می کنند (مارسیا 1966 ،کروگر 1993 ) .
عوامل موثر در شکل گیری هویت
1–1 رشد شناختی :
(( رشد شناختی)) تاثیر تعیین کننده ای بر شکل گیری هویت دارد . وقتی که نوجوان به مرحله تفکر عملیات صوری می رسد ، امکان بسیار بهتری به دست می آورد که هویت آتی خود را ترسیم کند و به مسائل آن بیندیشد . تحقیقات گوناگون دراین زمینه مثلا تحقیقات (واترمن ،1992، و بزرونسکی،1992) نشان می دهند نوجوانانی که به رشد شناختی متناسب با این دوره از رشد رسیده اند ، از کسانی که به این سطح از تفکر نرسیده اند ، از موفقیت بیشتری و در حل مسائل مربوط به هویت خود برخودارند آنان اطلاعاتی راکه برای این منظور لازم دارند ، بهتر اختیار می کنند و بهتر به کار می گیرند .
همچنین نیاز آنان با کمک گرفتن از دیگران کمتر است و به جای اینکه تصمیم گیری های خود را مرتب به تاخیر بیندازند ، قادرند راه خود را به موقع انتخاب کنند و خلاقیت بیشتری در تجربه هایشان نشان می دهند (لطف آبادی ،1380)
بنابر این پیشرفت های شناختی ، نوجوانان را قادر می سازد هویت های را که در آینده به دست می آورند ، تصور کنند . نوجوانانی که تجربه ی بیشتری در تفکر صوری به دست آورده اند ، بیشتر از نوجوانانی که هنوز به بلوغ فکری نرسیده اند ، قادر به تفکر در ابعاد پیچیده هستند و می توانند مسائل هویتی خود را حل کنند به همین دلیل یکی از عوامل موفقیت در کسب هویت پایدار ، شایستگی در تفکر انتزاعی است .( همان)
نظریه شناختی رشد هویت را تابع تکامل شناختی میداند و شناخت را به منزله عنصر تحولی اخلاقیات ، معنا جویی و هدفمندی زندگی به شمار می آورد . پیاژه و کلبرگ از صاحب نظران دیدگاه شناختی رشد هویت هستند . نظریه ی زمینه ای _ فرهنگی نیز رشد هویت را بر اساس عوامل فرهنگی و خرده فرهنگی مورد بررسی قرار می دهد ، به طور کلی در رویکرد روانشناختی ، برخی از نظریه پردازان روانکاوی ، زیستن _ تکاملی و شناختی ، عوامل موثر بر تکوین هویت شناختی را شناسایی و بررسی کرده اند . در حالی که نظریه پردازان یادگیری اجتماعی و زمینه ای – فرهنگی ، غالبا بر تاثیر عوامل خار جی و محیطی در شکل گیری هویت تاکید دارند . با وجود این در میان رویکردهای فلسفی ، جامعه شناختی و روانشناختی در مورد شکل گیری هویت ، نظریه اریکسون از سایر نظرات برجستگی و شهرت جهانی و علمی بیشتری دارد . به طوری که اغلب مطالعات میدانی بحران هویت بر اساس این نظریه انجام شده اند ، در نظریه اریکسون هویت به معنای این همان شخصیت و وابستگی به موقعیت زمانی ومکانی است . مرحله شکل گیری هویت در نظر اریکسون ، معادل مرحله بلوغ جنسی و در نظریه فروید است و با مرحله عملیات صوری در نظریه پیاژه انطباق دارد . طبق این نظریه ، شکوفایی همان نمود ها و جلوه های رشد اجتماعی در ابعاد فردی و اجتماعی است .
در نظر اریکسون ، رشد نوجوانی در مرحله هویت د رمقابل سردر گمی نقش قرار می گیرد . چنانچه تعارض بین هویت و سردرگمی نقش در این مرحله از رشد حل نشود نتیجه ی آن بحران هویت است که با ویژگی های آشفتگی نقش در این مرحله از رشد حل نشود ، نتیجه ی آن بحران هویت است.
این ویژگی ها شامل اختلال و اشکال در نقش های وابسته به جنسیت ، مشکل در انتخاب رشته ی تحصیلی ، مشکل در انتخاب شغل آینده و آشفتگی در نظام جهان بینی و آشفتگی هستند. بنا بر یافته های آسیب شناسی روانی ، چنانچه این اختلالات و مشکلات به نحو مطلوب ودر نوجوانی درمان و پیشگیری نشوند ، به جلوه های آسیب گونه مانند افسردگی واضطراب منجر می شوند.
مطالعات جاری روانشناسی بالینی و شخصیت نشان می دهد، حل تعارض هویت در مقابل سردرگمی نقش ، تحت تاثیر عوامل رشد شناختی ، والدین شرایط آموزشی و مدرسه شرایط اجتماعی و فرهنگی طی رشد و تاثیر آنها بر شکل گیری هویت است (دلاور، 1373)
1-2 نهاد خانواده
از گذشته تاکنون، فرآیند جامعه پذیری که زمینه های کسب هویت اجتماعی نوجوانان در گروه می باشد ، عملکرد خانواده می باشد . نوع ارتباط جوان با والدین در شکل گیری هویت آنها موثر است .
پژوهش هایمارکستروم ، آدفرو واترمن ،(1999 ) کراته وانت و کوپر ،(1989) به نقل از رزمی (1379).موید این مطلب است . نوجوانانی که در حالت پراکندگی هویت هستند .غالبا از جانب والدین خود به فراموشی سپرده شده یا طرد شده اند. همچنین وابستگی شدید به والدین ، باعث تسلیم طلبی هویت ( هویت زودرس ) نوجوانان می شود خانواده نماینده تمامی جهان پیرامون کودکان است ، تصویری که کودکان از خودشان دارند ، بستگی به این دارد که اعضای خانواده چه احساسی در موردشان دارند خانواده یکی ا ز نهادهای مهم و موثر در تکوین شخصیت و تربیت نوجوان می باشد .
خانواده به عنوان مهمترین پایگاه انتقال عناصر فرهنگی ، آداب و سنن ، عقاید ، دانش و مهارت ها و..... به نسل جدید و فرزندان خود می باشد. ( بروس کوئن)
نوع ارتباط نوجوان با والدین در چگونگی شکل گیری هویت آنان موثر است . نوجوانانی که وابستگی شدید به والدین داشته باشند و مدام از آنان زمان ببرد ، هویت او حاکی از تسلیم طلبی ( هویت زودرس ) در مقابل والدین خواهد بود زیرا ممکن است هیچ وقت به خود اجازه ندهند که اقتدار آنان را ببرد و بر عکس ، نوجوانانی که هویت محکمی به دست می آورند ، غالبا کسانی هستند که از عواطف حکم و آزادی كافي در محیط خانواده برخوردارند و اجازه پیدا میکنند که فردیت خود را داشته باشند . وقتی کودکی اجازه پیدا می کند که نظرخود را اگر مخالف نظر والدین باشد ، به راحتی ابراز کند و والدین نیز عقاید فرزندان خود را به دیده ی احترام بنگرند و در عین حال نظم و کنترلی در خانواده وجود داشته باشد و موفقیت های تحصیلی بچه ها نیز مورد تاکید و تشویق قرار گیرد ، طبعا رشد هویت نوجوانان چنین خانواده هایی نیز با موفقیت ( هویت موفق) همراه خواهند بود .(لطف آبادی ،1380)
خانواده از دو جنبه در شکل گیری هویت نوجوانان هائز اهمیت است ، ابتدا بعد مرجعیت و سندیت خانواده است ، به این معنا که رفتار کلامی و عملی والدین ، علی رغم سنین حساس جوانی ، برای فرزند از نوعی اعتبار برخوردار است و چنانچه در رفتار ظاهری چنین واقعیتی را بروز ندهد ولی در باطنش به آن اذعان و باور دارد . لذا هرگونه ارتباط والدین با فرزند جوان ، از اهمیتی در خور توجه برخوردار است . جنبه دوم فزونی و کثرت ارتباط های جوان و والدین در درون نهاد خانواده است که به نوبه خود می تواند هم آنها را به یکدیگر نزدیکتر و یا در مواردی دورتر نماید (شرفی،1380)
اثر خانوادها بر اشخاص از تمام نیرو هایی دیگر که تا به حال شناخته شده بیشتر است یعنی اثر خانواده فراتر از فرهنگ جامعه ، دنیای کار ، دوستان ، نزدیکان و امثال آنها است (رزمی ،1379)
ثنایی به نقل از مینو چین براین باور است که فرد بدون خانواده ، قابل تعریف نیست . در واقع خانواده کانون شکل گیری و هویت فر د است باقر ثنایی نیز خود معتقد است ، انسان عمدتا وارث برنامه ریزی های خود آگاه و نا خود آگاه خانواده و برون سازی های دوران کودکی خود با آنها ست (همان).
به عقیده كاردينر شیوه تربیت کودک( نخستین نهاد اجتماعی ) ساختن اساس شخصیت را پی ریزی می کند در مورد تاثیر خانواده بر شخصیت فرزندان که براساس مطالعات روانی – اجتماعی ملاحظه شده است در خانواده های سختگیر کودکان یا سر به طغیان می زنند و خشونت به خرج می دهند یا احساس گناه و مجرمیت می کنند و در خود فرو می روند . (شیخاوندی، 1379)
روشهای برای تقویت هویت نهاد خانواده
1 –مقبولیت (پذیرش )
یکی از پرسش هایی که فرزندان سعی می کنند پاسخ آن را از لابه لای رفتار های عملی و کلامی والدین پیدا کنند این است که والدین تا چه حد جوان یا نوجوان را پذیرفته اند . در حقیقت میزان پذیرش فرزند از سوی والدین با احساس تعلق به خانواده ، نسبت مستقیم دارد . یعنی همان قدر می تواند خود را به خانواده اش نزدیک و وابسته احساس کند که آنها عملا آن را پذیرفته اند .
2 – تکریم منزلت
منظور از تکریم منزلت این است که به طور دقیق شامل پرداختن به دو امر می باشد ، یکی اینکه والدین شرایط و موقعیتی را برای نوجوان و جوان فراهم آورند که او احساس کند در این محیط ، دارای شان و مقامی در خور توجه است . و یقین حاصل نمایند که به مرز های شخصیت و منزلتش ، تعدی نمی شود و از سوی دیگران ، مورد احترام واقع می گردد . در این خصوص امام حسن مجتبی فرموده اند (هرکس را در جایگاه خود قرار دهید.)
3 – تبادل عاطفی
تبادل عاطفی متوازن عامل تعیین کنندهای در شکل گیری هویت خانوادگی می باشد . همانگونه که والدین از هیچ محبتی برای فرزندش دریغ نمی کند نوجوان نیز تبادل عاطفی برقرار کند زيرا آدمی در تمام مراحل زندگی از کودکی تالحظه مرگ نیاز به این تبادل عاطفی دارد و اگر یک جانبه باشد . باعث دلسردی و نا امیدی می شود .
4 – مشورت
مشورت در زندگی نسل جوان ، دوجنبه ی متمایز ولی مکمل یکدیگر دارد یکی اینکه جوانان از مشاوره بزرگتر ها ( نظیر والدین ) بهره جویند و دیگر اینکه خود را در موقعیتی قرار دهند تا دیگران نیز متقابلا با نیز مشورت نمایند .
5 – درک و تفاهم
مهترین انتظار یک جوان از خانواده اش دستیابی به تفاهم با خانواده به ویژه والدین است. می توان یکی از آرزو های والدین را درک و تفاهم دو جنبه میان خود و فرزندشان دانست به دلیل تاثیری که در پیوند های میان اعضای خانواده و متعاقبا بهبود منزلت و جایگاه نسل جوان وجود دارد . درک و تفاهم متقابل بر مسئله (هویت خانوادگی) اثر گذار بوده و آن را شفاف تر و کامل تر می کند . (شرفی ،1380)
1-3 نهاد آموزشي
آموزش و پرورش در جوامع امروزي به عنوان كليدي ترين نهاد آموزشي در جهت توسعه همه جانبه بشمار مي رود . چراكه در پرتو آموزش است كه انسانها متحول مي شوند . بر پايه نظام آموزشي و تربيتي يك جامعه است كه نظم و انضباط اجتماعي حالت نهادي به خود مي گيرد. (جعفری نورآبادی،1382)
انسان بايد ارزش پيدا كند و تربيت او مبناي توسعه قرار گيرد، چون هدف از آموزش و سرمايه گذاري آموزشي كشف و توسعه منابع انساني در جهت تعالي بخشي ارزشها و استعدادها و بهينه ها كردن آن است چون محور اصلاحات اقتصادي ، فرهنگي ، سياسي ، اجتماعي در كليه ممالك توسعه يافته ، انسان بوده است آموزش مهمترين ركن برنامه ريزي جامعه است و كليدي ترين عنصر در توسعه يك جامعه مردم آن جامعه هستند كه بايد از فرهنگ ، آگاهي ومهارت هاي گوناگون برخوردار باشند.(همان)
اولين آموزش رسمي كودكان مدرسه است و مدرسه مي تواند نقش موثري درايجاد حس استقلال در نوجوانان داشته باشد . اما اين منوط به درك و تشخيص خصوصيات دوران نوجواني واستفاده از نيروي آنان در مدرسه و اداره آن مي باشد.ميوس (1993)در مورد شكل گيري هويت در مدرسه وي با انجام تحقيقاتي دراين زمينه ، چنين نتيجه گيري كرد. كه انتقال از سطوح پايين به سطوح بالاتر تحصيلي در نوجواني مي تواند به عنوان تغيير پذيري هويت در جهت مطلوب و ايده آل تعريف شود. و برعكس حركت از سطوح ودرجات بالاتر به سطوح پايين تر پيشرفت تحصيلي ، به عنوان تغيير پذيري روبه پايين هويت تعريف مي شود.
بنابراين سطوح پيشرفت تحصيلي و عملكرد و توانايي هاي فرد در مدرسه مي تواند براي رشد افراد جوان حائز اهميت فراواني مي باشد. مطالعات 30ساله نشان مي دهد كه براي طرح ريزي آينده در زندگي ايده آل ، نوجوان بيش از همه با شغل و كار و مدرسه مشغوليت ذهني مي يابد . در واقع شغل و تحصيل مهمترين امور مي شوند . در حاليكه دراين دوره ارزش و اهميت اوقات فراغت كاهش مي يابد معمولاً ضعف در اجراي تكاليف مدرسه، با شكايات روان ، تني ، سردرد ، ضعف تمركز و دقت ، رفتار پرخاشگرانه و بزهكاري نوجوان همراه است.
پيشرفت تحصيلي ، احساس ناامني رادر مورد يافتن شغل مناسب درآينده كاهش مي دهد و برعكس . بااين وصف برحسب نظريه مارسيا،(1966)در مورد شكل گيري هويت صحيح است كه بگوييم رسيدن به يك هويت موفق در صورت عملكرد موفق تحصيلي بيشتر امكان پذير است.
كراس آلن،( 1970) در تحقيق خود به اين نتيجه رسيدند ؟ دانش آموزان با حالات هويت بالاتر و قويتر انگيزه پيشرفت بيشتري داشتند ، به علاوه نگرش مثبت تري براي مطالعه و همچنين عملكرد و توانايي تحصيلي بهتري داشته اند . ميوس،(1993) با توجه به اهميت و ارزش غير قابل انكار مدرسه در رشد شخصيت افراد ، نظريات متفاوتي دربارة وظايف آن بيان شده است.
دراينجا به نظريه اينگرسول،(1982)، اشاره مي شود معتقدات مدرسه بايد تجربيات تحصيلي و هدايت كننده اي كه جريان شكل گيري هويت را تسهيل دهد، فراهم كند. بايد فرصت هاي براي نوجوانان فراهم سازد. تا طرز تلقي و نگرش مثبتي و مهارتهاي اساسي را براي رشد جريان تصميم گيري كسب كند.
مدرسه از عوامل مهم تربيتي و سازنده معيارها و ارزش هاي ذهني و تفكر و راه و روش كودكان و نوجوانان در جامعه به شمار مي رود. زيرا دانش آموز بيشتر اوقات زنده و فعال خود را در مدرسه مي گذراند و حال اگر مدرسه نتواند به وظايف تربيتي و پرورشي خود عمل كند. يكي از عوامل انحراف و بزهكاري محسوب مي شود تجارب كودك و نوجوانان در مدرسه همراه با تجارب اودر محيط خانوادگي تشكيل دهنده هويت و شخصيت نوجوان است .(كارگاه آموزش جوانان و نوجوانان، 1388)
چنان كه در نظريه رواني –اجتماعي اريكسون،( 1968) بر تعامل واكنش متقابل بين فرد و اجتماعي بسيار تأكيد شده است برزنسكي و آدافر ،(1990) براي گروهي از نوجوانان دانشگاه به عنوان يك بافت آموزشي كنش هايي رادر نوجوان ايجاد نموده و پلي است ميان نوجواني ورود به دنياي بزرگسالي . (هيون، 1994)
1-4 رفتار نوجوانان
نوجوانی دوره انتقال از وابستگی کودکی به استقلال و مسئولیت پذیری جوانی و بزرگسالی است در این دوره نوجوان با دو مسئله اساسی رو به روست :
1 ـ بازنگری و بازسازی ارتباط با والدین و بزرگسالان و جامعه
2 ـ بازشناسی و بازسازی خود به عنوان یک فرد مستقل
رفتار نوجوانان گاهی کودکانه و گاهی همانند بزرگسالان است و در طول این دوره معمولا تعارض بین این دو نقش در نوجوان مشاهده می شود استانلی هال پدر روانشناسی نوجوانی این دوره را دوره توفان و تنش می نامد و نوجوانی را تولدی تازه می نامد او می گوید که نوجوانی دوره انتقالی مهمی است و نوجوان شور و هیجان فراوانی احساس می کند .
در این دوره نوجوان بین خواسته های متضاد قرار دارد حالات شادمانی و خنده رویی ناگهان به افسردگی و پریشانی تبدیل می شود نوجوان احساس غرور می کند به همان اندازه نیز احساس شرمندگی در او ظاهر می شود با وجود داشتن دوستان متعدد ممکن است گاهی اوقات خودش را در تنهایی بگذراند کنجکاوی نوجوانان به شدت تحریک می شود و به حل مسایل با آگاهی و علاقه نگاه می کند و تلاش فراوان انجام می دهد و گاهی نسبت به حل مسایل بی اعتنا می شود رفت و برگشت در حالات و رفتار نوجوان به روشنی مشاهده می شود این دوره، دوره بسیار مهمی در زندگی او می باشد بعد از کودکی و قبل از بزرگسالی است فرایند انتقال کودکی به بزرگسالی دشوار و پر کشمکش است نوجوان از یک سو با سرعت بی سابقه ای بلوغ جسمی و جنسی را طی می کند و از سوی دیگر خانواده و فرهنگ و جامعه از او می خواهند که مستقل باشد . ( شیخ زاده، 1388 )
رفتار نوجوان و جوان دوام و ثبات ندارد و بدین خاطر قابل پیش بینی نیست برخوردش با دیگران نامناسب و اغلب رنجاننده است خنده های بلند و تظاهرات ضد و نقیض صورت رفتاری خاصی به آنها می دهد در عملکرد ها هدف و ارزش شان در جهت به دست آوردن موقعیت ، امنیت ، ارضای آنی آرزوها ، همرنگی ، هم آرایی با جماعت و کسب مقبولیت اجتماعی است و در این طریق سعی دارند از شیوه بزرگترها که موقعیت هایی در این زمینه به دست آورده اند تقلید کنند البته این حالت دیری نمی یابد آنها به مرحله پختگی وارد می شوند و رفتار خود را عاقلانه می سازند (احدی،عیسی مراد، 1382 ) .
انواع رفتار نوجوانان و جوانان
1 ـ رفتار تقلیدی : در نوجوان و جوان دو خواسته متضاد در یک زمینه وجود دارد تقلید و ضد تقلید او مقلد است آن چنان که حتی می توان گفت تقلیدی دارد کورکورانه و از آن برای ساختن شخصیت خود کسب محبوبیت اجتماعی ، بالا آمدن و معروف شدن استفاده می کند .
او می خواهد به رشد و تکامل اجتماعی برسد ولی امکان و توان آن را ندارد و تقلید برای او یک راه هست برای وصول به مقاصد نوجوان
2 ـ جنبه قهرمان جوامعی : جوانی سن قهرمان پرستی است و آنها شیفته کارهای قهرمانی هستند تا با تطبیق دادن اعمال و رفتارشان با آنان جنبه تفوق طلبی خود را به اثبات برسانند .
3 ـ رفتار گروهی : با فرا رسیدن نوجوانی ، نوجوان با همراهی پیروی از دوستان برای فرد مطرح می شود آن چنان که گاهی خانواده خود را در رابطه با آنان نادیده می گیرد دوستی ها شدید آتشین است و این خود می تواند نقشی موثر در رشد و پرورش نوجوان داشته باشد .
4 ـ کسب محبوبیت : او در صدد کسب محبوبیت است میل به جلب توجه دیگران راجع به مسائلی که در او کاملا به چشم می خورد و اگر سد راه کردن دیگران مانع تحقق آن شود فوق العاده خشمگین می گردد . علت اصلی حمله های عصبی در جوانان هم از عدم امکان او ثبات شخصیت و از دست دادن محبوبیت است .
5 ـ خودنمائی : اصولا سن نوجوانی و بلوغ سن خودنمائی است او می خواهد زیبا باشد آن چنان که همه تحسینش کنند تن به زینت و خود آرائی می دهد در پی تظاهراتی است که به نظر بزرگترها لوس و بد منظر می آید . در جستجوی مدهای جدید و برنامه ها جدید برای وصول به این هدف است .
6 ـ حادثه جوئی ها : به علت تحولاتی که در جنبه روانی برای او حاصل می شود در مواردی ممکن است اینان تن به حادثه جوئی هایی بدهند که ظهور این حالت از ویژگی های این سن است اینان در جستجوی زمینه ای برای تخلیه هیجان و یا یافتن راه مقری برای آنان هستند .
7 ـ تهاجم و پرخاشگری : آغاز پرخاشگری و تهاجم به صورت عصیان ، مخالفت با بزرگان با طرز فکرها با ذوق ها و سلیقه ها حاصل می شود و بعد به صورت تمرد و سرکشی و هجوم اعمال خشم خود را نشان می دهند .
8 ـ گریزپائی نوجوان : مساله گریزپائی و احیانا سرقت هایی در آنان دیده می شود که این نشانه وجود اختلال عمیقی است که در اثر سستی محیط پدید می آید اینان در محیط خانه با کار و افکار و عقاید متضادی مواجه اند و این تضاد آنها را از خانه فراری می دهند .
9 ـ حالت بدبینی : این حالت گاهی در زندگی نوجوان پیش می آید که در مواردی هم ممکن است تصنعی و برای تسلیم کردن والدین و مربیان باشد اما آنچه که حقیقت است در خود احساس ناسودمندی زندگی و گمراهی و انحراف است .
10 ـ حالت انزوا جوئی : نوجوان و جوان برای غلبه بر ناکامی ها و جبران آن طرف و شیوه های گوناگونی را بر می گزینند از جمله گزینش خواسته های جدید و تن دادن به اموری است که شخصیت به نظر از دست رفته آنها را احیا کند . تن دادن به خیال بافی و رویا دلیل تراشی و تن دادن به استدلال های پوچ و بیهوده ، بازگشت به دوران کودکی و گریه و ضجه کردن و با دست بازی کردن و ناخن جویدن انکار واقعیت هایی که در دور و بر او وجود دارد .
11 ـ رویا و مخفی کاری : جوانی را در تعبیری سن خواب و خیال خوانده اند و گفته اند آنان در مواردی بسیار دچار تصورات و خیالات آشفته ای هستند اغلب در رو یا بسر می برند و این امر به علت تخیل قوی و شدید آنهاست .
وجود مخفی کاری های بسیار که در آن مهارت هم دارند به گونه ای است که اصولا دوره حیات شان را رازآمیز جلوه می دهد و روانشناسان سخن از وجود حقایق ناشناخته بسیاری درباره آنها دارند ( احدی،عیسی مراد، 1382 ) .
1-5 گروه همسالان
گروه همسالان یکی از مهم ترین عوامل است در شکل گیری هویت جوانان ، مواجهه شدن نوجوانان با عقاید و ارزش ها از طریق تعامل با انواع همسالان گسترش می یابد دوستان صمیمی با حمایت کردن عاطفی از هم دیگر و تامین الگوهای نقش تشکیل هویت به یکدیگر در کاووش گزینه ها کمک می کنند . در یک تحقیق نوجوانان 15 ساله ای که روابط صمیمانه و قابل اعتمادی با همسالان خود داشتند بیشتر درگیر کاووش کردن موضوعات رابطه بودند برای مثال: فکر کردن به آنچه دوستان صمیمی برای آن ارزش قائل بودند ( میوس ، اوستروگل ، و ولبرگ 2002 ) در تحقیق دیگری دلبستگی نوجوانان به دوستان کاووش شغلی و پیشرفت در انتخاب کردن شغل را پیش بینی کرد ( فلشمن و بلاستین، 1999 به نقل ازلوراک،1389 ) .
پیاژه در مورد تعامل بین همسالان حمایت می کند . که یکدیگر را با نقطه نظرهای مختلف مواجه می سازند به درک اخلاقی کمک می کند هنگامی که کودکان و نوجوانان با همسالان خود مذاکره و مصالحه می کنند می فهمند که زندگی اجتماعی می تواند به جای روابط صاحبان قدرت ، بر همکاری بین افراد برابر استوار باشد نوجوانانی که روابط دوستی صمیمانه و گفتگوهای بیشتری با دوستان خود دارند از نظر استدلال اخلاقی پیشرفته هستند
( شونرت ریچل به نقل ازلورابرک، 1999 ) .
نقطه نظرهای مشترک و صمیمیت روابط دوستی که در تصمیم گیری بر اساس اتفاق نظر استوار هستند بر رشد اخلاقی اهمیت زیادی دارند بحث های همسالان نقش گزاری مسایل اجتماعی اخلاقی ، مبنایی را برای مداخله هایی فراهم کرده اند که هدف انها بهبود بخشیدن به درک اخلاقی دانش آموزان دبیرستانی و دانشجویان است ( لورابرک ،2007 ) .
همسالان به طور فزاینده ای با اهمیت می شوند نوجوانان در کشورهای صنعتی بیشتر روزهای هفته را با همسالان خود در مدرسه می گذرانند . نوجوانان همچنین وقت خارج از کلاس زیادی را هم با هم می گذرانند که در برخی فرهنگ ها بیشتر از فرهنگ های دیگر است .
روابط نوجوانان با همسالان می تواند مثبت و منفی باشد همسالان در بهترین حالت پلی هستند بین خانواده و نقش های اجتماعی بزرگسال .
نوجوانان می گویند هنگامی که با دوستان خود هستند بهترین خلق را دارند ( لارسون و ریچارد، 1999 ) .
افرادی که در اوایل نوجوانی هستند احتمالا به خاطر نگرانی بیشتر از آنچه که دوستانشان درباره ی آنها فکر می کنند بیشتر از افراد جوان تر یا مسن تر تسلیم فشار همسالان می شوند .
( براون کلاسن ایچر، 1986به نقل ازبرک) با این حال در صورتی که والدین و همسالان مخالف باشند حتی نوجوانانی که سن کمتری دارند از مقررات خانواده سرپیچی نمی کنند همسالان بر انتخاب های شخصی روزمره نوجوانان ، مانند لباس ، موسیقی و انتخاب دوستان نفوذ بیشتری دارند اما والدین بر ارزش های زندگی اساسی و برنامه های تحصیلی تاثیر بیشتری دارند
سرانجام اینکه فرزند پروری مقتدرانه با مقاومت در برابر فشار همسالان ارتباط دارد ( سیم، 2000 ) نوجوانانی که والدین آنها حمایت کننده هستند و نظارت مناسبی بر رفتار آنها دارند برای والدین خود احترام قایلند و بنابراین معمولا از مقررات آنها تبعیت کرده و راهنمایی آنها را در نظر می گیرند در مقابل جوانانی که رفتار های افراطی والدین را تجربه می کنند کنترل خیلی کم یا خیلی زیاد شدیدباشد به سمت همسالان گرایش دارند آنها در مورد زندگی شخصی و آینده خود بیشتر به راهنمایی دوستان اتکا می کنند و بیشتر تمایل دارند که مقررات والدین خود را نقض کنند تکالیف مدرسه خود را نادیده بگیرند و به رفتارهای مشکل ساز دیگر بپردازند ( لورابرک، 2007 ) .
1-6 عوامل اجتماعی ـ فرهنگی :
شاید بتوان گفت که تاثیر زمینه های اجتماعی فرهنگی بر چگونگی شکل گیری هویت نوجوانان از سایر عوامل بیشتر است اریکسون بر این مساله تاکید می کند که طرد شدن از طرف دیگران یا اجتماع ممکن است باعث شود که نوجوان نتواند در خود احساس هویت پیدا کند در دوره ی خویشتن یابی نوجوان خود را مکلف می داند تا به اهداف خاص صادقانه تعهد سپرده و به آنها وفادار بماند شاید به همین دلیل است که نوجوانان در بسیاری موارد و به عضویت در گروههای خاص، مدهای متنوع یا پیوستن به گروههای همسالان تمایل دارند نوجوانان متعلق به فرهنگهای قدیمی و نقاط دور افتاده و یا محیط های روستایی تحت تاثیر زمینه های اجتماعی فرهنگی خود هویت متناسب با شرایط محیط زندگی خود را شکل می دهند و نیز نوجوانان فرهنگهای پیچیده و باز تحت تاثیر هویت سایر افراد آن جامعه و فرهنگ هستند اهمیت نقش عوامل زمینه ساز اجتماعی آشکارتر خواهد شد در فرهنگ های قدیم تر نوجوانان از نظر شکل گیری هویت از بزرگسالان خود تقلید می کردند در فرهنگ های سنتی کنونی نیز چنین است اما در فرهنگ های جدید و باز این گونه نیست و تسلیم طلبی در شکل گیری هویت جای خود را به درگیری و جستجوگری داده است ( شکرکن،امیدیان1381) .
عوامل اجتماعی و فرهنگی نیز بر چگونگی شکل گیری هویت نوجوانان و جوانان تاثیر زیادی دارند جوانان متعلق به هر جامعه تاثیر زمینه اجتماعی و فرهنگی هویت متناسب با شرایط محیط زندگی خود را کسب می کنند ( فلاح، 1388 ) .
انسانهای دارای ویژگی های شخصیتی و هویت های اجتماعی و فرهنگی متفاوتی می باشند یعنی دارای خود های متفاوتی می باشند و خود آنها نیز در بر گیرنده دو بخش یعنی خود فاعلی و خود مفعولی است خود مفعولی حاصل محیطی است که فرد در ان رشد می کند که یکسان نخواهد بود چون محیط ها برای همه ی افراد یکسان نیست ژاک ارد و آنو،رفتار و واکنش انسان را در مقابل نهادها و سازمانهای مختلف به سه صورت مجری ، بازیگر و خالق ترسیم کرده است بر اساس تفکر اردوآنو این سه حالت و ویژگی در تمام محیط ها قابل مشاهده بوده است ( اردوآنو، 1994به نقل از فلاح1388 ) .
خانواده ، مدرسه ، رسانه ها شبکه دوستان و مکان های عمومی ( کوی و برزن ، مغازه ها و پارک ها ، سینما ، معابد و غیره ) ازعواملی تاثیرگذار بر هویت اجتماعی و فرهنگی نوجوانان و جوانان و چگونگی شکل گیری این هویت ها می باشند . ولی می توان گفت در میان این عناصر خانواده اولین و بیشترین تاثیر را بر روند هویت اجتماعی و فرهنگی دارد با توجه به اینکه خانواده ها تفاوت های زیادی از نقطه نظر اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی دارند و همچنین از جهت نوع رفتار با فرزندان فضای حاکم بر خانواده و رابطه والدین با فرزندان که به اشکال آزادی و استبدادی و یا دمکراسی می انجامد متفاوتند فرزندان از نظر شخصیت اجتماعی و هویت فرهنگی یکسان تربیت نمی شوند نگرش ها تصورات و رفتار خانواده بیشترین تاثیر را بر رفتار اجتماعی و هویت فرهنگی و اجتماعی فرزندان دارد .
تحصیلات دانشگاهی و یا فعالیتهای فرهنگی مانند : مطالعه ، مشغولیات هنری ، فعالیت های دینی و مذهبی سنتی ، از عواملی هستند که موجب می شوند که والدین فرزندان را برابر با بزرگسالان تلقی کنند و زمانی را به آنها اختصاص داده و با آنها به گفتگو بنشینند اکثر این والدین روشی بر پایه دموکراسی یا آزادی با فرزندان خود دارند نتیجه فرزندان انها بیشتر خالق و کمتر بازیگر خواهند شد و به هیچ عنوان مجری نخواهند بود البته والدینی که تحصیلات در سطح دیپلم و یا کمتر داشته باشند ولی فعالیت های فرهنگی آنان مطابق با آنچه ذکر شد آنان نیز هم فرزندانی خالق و بازیگر تربیت خواهند کرد .
به طور کلی والدین چه تحصیل کرده دانشگاهی چه کم سواد یا بی سواد در صورتی که فعالیت های فرهنگی یا ایدئولوژی نداشته باشند موجب می شوند تا برای فرزند خود ارزشی برابر با بزرگسالان قایل نبوده و در نتیجه زمانی را به وی اختصاص ندهند و رابطه ای بر اساس استبداد با آنها داشته باشند در نتیجه فرزندان این گونه خانواده ها غالبا مجری و تعداد کمی بازیگر می شوند ( منادی ،1388 ) .
اگر جوانان در پی کسب هویت خویش به مبانی محکم و پایداری نرسند در مراحل مختلف زندگی دچار تزلزل اجتماعی می شوند در مقابل چنانچه نسل جوان از لحاظ فکر و فرهنگی مخفی باشند و پایه های محکمی برای معنای زندگی داشته باشد بی تردید مسیر ترقی و کمال برای او هموارتر خواهد شد جوانی که خلاء درونی و موضوعات سطحی و ساده در ذهنش پر کند بی تردید به دستاویزی سست چنگ زده است چرا که در صورت فقدان هر بی هویتی احساس می کند که موجودی بی ارزش شده است عوامل اجتماعی و فرهنگی جوان بر نظام فکری ورفتاری او تاثیر بسیاری می گذارد .
همانگونه گفته شد جامعه خانواده مراکز آموزشی و محیط اجتماعی و فرهنگی از عوامل شکل گیری هویت نوجوانان و جوانان می باشد چنانچه این نهادها به وظیفه خود در قبال اعطای شخصیت و هویت مناسب به افراد تحت پوشش خود خوب عمل کنند نتیجه اش خود باروری اجتماعی ، خود اتکایی ، خودیابی ، آزاد اندیشی ، اعتماد به نفس ، استقلال خواهی ، فقدان وابستگی ، عزت نفس رشد و توسعه و فتح قله های کمال فردی و اجتماعی می گردد . اما اگر جامعه به وظیفه ی خود در سامان دادن هویت جمعی سالم برای افراد خود نکوشد یا سستی کند نتیجه اش وابستگی ، بی هویتی ، مقلد محض بودن ، مایوس شدن ، افسردگی ، رشد و توسعه نیافتن ، احساس حقارت در مقابل بیگانگان ، عقب ماندگی ، مصرفی بار آمدن و هزار مشکل اجتماعی دیگر خواهد بود بازنگری باورهای فرهنگی ، زمینه ی تصحیح ، پالایش و تعمیق اندیشه ها را در نسل جوان مهیا می نماید هر رفتاری مبتنی بر رویکردهای خاص است و به تعبیر دیگر همان گونه زندگی می کنیم که می اندیشیم چنانچه از جهت فرهنگی متمایل به تقدم فرد بر جامعه باشد عملکرد ما نیز متضمن چنین انتخابی خواهد بود ( فلاح، 1388 ) .
1-7 ترتیب تولد و فاصله سنی فرزندان در خانواده
ترتیب تولد بر رشد هویت نوجوانان تاثیر به سزایی دارد فاصله سنی نوجوانان نیز موجب می شود که نه تنها برخورد والدین با آنها متفاوت باشد بلکه این امر رابطه فرزندان با یکدیگر را نیز تحت تاثیر قرار می دهد برای مثال فرزند کوچک خانواده بخصوص وقتی که فاصله سنی زیادی با بقیه فرزندان خانواده دارد بر آن است که به استقلال بیشتری برسد نقشهایی ایفا می کند که متفاوت از برادر و خواهر بزرگتر از اوست . فرزند اول نیز موضوع آزمایش تربیتی والدین جوان و بی تجربه است که به شدت مورد توجه والدین می باشد .
این امر ممکن است باعث خلقیات رهبری و احساس مسوولیت در او ایجاد کند . همچنین معمولا گفته می شود نقش فرزند وسط خیلی برایش روشن نیست . و فرزندان کوچکتر معمولا آزادی بیشتری را در خانواده تجربه می کنند و والدین هم تجربه به بهتری برای پرورش آنان دارند در عین حال نباید فراموش کرد که ترتیت تولد و فاصله سنی بچه ها بر حسب اینکه در چه خانواده و فرهنگی تربیت شوند با تفاوتهای زیادی در تاثیر گذاری بر هویت آنان همراه خواهد(تومان،1993به نقل از رزمی)
1-8 تاثیر رسانه ها بر شکل گیری هویت :
قرن بیست و یکم را عصر ارتباطات و مد یاکراسی می نامند و این نامگذاری مبین کارکرد رسانه ها در هویت یابی و شکل گیری صور فرهنگی و سو گیرهای اجتماعی سیاسی و اقتصادی است اما قالب های رسانه ها نیز تفاوت هایی را در تعامل با مخاطبین نشان می دهد .
مثلا رسانه ها نوشتاری که مطبوعات نامیده می شوند مزایا و امکاناتی دارند که مانند نخبه پسند بودن تنوع بیشتر ، عدم نیاز به امکانات فنی ، ماندگاری و در دسترس بودن ، اما محدودیتهایی نیز دارند از قبیل اینکه خبر به طور کامل بیان نمی شود . عمر کوتاهی دارند و همچنین شکل توزیع رسانه های گفتاری نیز نظیر رادیو امتیازاتی نظیر سرعت ، فراگیری ، قابل استفاده بودن برای بی سوادان ، نداشتن محدودیت های زمانی و همچنین قابل استفاده بودن حین کار اما محدودیت های شامل ، عدم ماندگاری عدم توانایی مراجعه دوباره در رسانه های تصویری نظیر سینما و تلویزیون جذابیت ، قدرت تحریک احساسات عوامل امتیازی ان محسوب می شود ولی محدودیت هایی نظیر عدم امکان حمل و نقل و به کارگیری تمام حواس و دقت در استفاده را دارند . بحث رسانه های مجازی که خود بحث مفصلی را می طلبد اما در همه این انواع رسانه واقعیت های تلخی هم وجود دارد و مهمترین آن همانطور که اشاره شد عدم انعکاس درست واقعیت و تحت الشعاع گردانندگان بودن است . که در شکل گیری درست هویت یابی جوانان نیز تاثیر گذار می باشد .
ارتباط برای تقویت پیوند های عاطفی و اجتماعی افراد مخصوصا جوان لازم است و به جرات می توان گفت که بی نظیر ترین و متداول ترین عملکرد انسان است ( جعفر نژاد ، 1384 ) .
ارتباط مردم را به هم می شناساند مهارت استفاده از زبان ، انتقال و دریافت خبر و . . . می توان گفت که از دیدگاه روان شناس اندیش های انسان وقتی که با دیگران در میان گذاشته شود سهیم شدن فرد با دیگران در کسب تجربه و درک بیشتر را به همراه می اورد و از طریق ارتباط قادر خواهد بود تا معنایی را پیگیری مورد آزمایش قرار دهد .
از آنجا که ارتباط یک جریان منحصر به فرد سمبلیک است مستلزم تاثیر متقابل بین افراد است به علت عمومیتش در بین انواع کنش مادی انسانی می توان گفت که جوهره اصلی انسان در مقایسه با حیوانات است .
به گفته جولیس سنرار ارتباط به تنهایی همه چیز نیست ولی یک جریان است که تمام جریانات را به عنوان یک متن اجتماعی به خود وابسته می گرداند .
ارتباط برای تقویت پیوندهای عاطفی اجتماعی نیز لازم است و به جرات می توان گفت که بی نظیر ترین و متداولترین عملکرد انسان است .
اما اندکی از انسان ها از اهمیت ارتباط و ماهیت ان اگاهی دارند قرابت ارتباطی مستلزم یک رابطه متقابل است و از آنجا خود سهم خود را در جامعه می یابد و روابط بنیانی در جامعه پدید می آورد ( همان )
ارتباط بین انسان ها نیز از چهار طریق و به تناسب ذیل صورت می گیرد . گوش دادن 42% محبت کردن 32% خواندن 10 % نوشتن 11% و بقیه 5%
گرچه امروزه نقش ارتباطات تکنولوژیک نظیر رایانه ها و . . . زیاد شده است اما به یاد داشته باشیم که رایانه ها فقط اطلاعات را نگه می دارند و نگهداری ها فقط و فقط از خود انسان بر می آید در هر ارتباط انسانی سه عنصر مهم قابل بررسی است فرستنده ، گیرنده ، خبر اما عنصر مهم دیگر واکنش به خبر یا بازخورد خبر است .
و در واقع پاسخ دریافت کننده به فرستنده که هم در روابط بین فردی انسانی و هم در عرصه رسانه ها قابل بررسی است .
فرهنگ کشور ما برای توسعه نیاز به ارتباط سازنده و معقول و عمیق با سایر فرهنگ ها دارد . تا از این رهگذر ضمن پذیرش ( بعد از گزینش ) جنبه های مثبت سایر فرهنگ ها پیرایه های منفی را هم از خود دور سازد و نقش رسانه در این میان یعنی توسعه فرهنگی نقش محوری است .
امروزه حتی تصور دنیای بدون رسانه محال است از هر طرف که بنگیریم خبری ، رویدادی و تفسیری ذهنمان را مشغول می کند اما حقیقت ان چیزی دقیقا نیست که در رسانه ها می بینیم و می شنویم پیام هایی که از رسانه ها شنیده می شود و حتی پیام هایی که شنیده نمی شوند باعث شکل گیری ذهنیت ها می شود گاهی سکوت گذاشتن یک رویه هم خود یک پیام است .
بنابراین تصویر مخدوش از جهان وقتی اتفاق می افتد که رسانه ها خواسته یا ناخواسته عملکرد صادقانه ای نداشته باشند حتی اگر هم هم رسانه ها حسن نیست داشته باشند اما باز هم بین آنچه که وجود دارد و اتفاق می افتد و آنچه که گزارش می شود فاصله است و این طبیعت کار رسانه است سانسور خود سانسوری ف گرایش ها ، سلیقه ها ، محدودیت ها تکنیک ها از عوامل تاثیر گذار در شکل گیری واقعیت کار رسانه است اینجاست که یادگیری مخاطبان برای جستجو هدفمند و متعادل فعالانه و نه منفعلانه آنها را به سمت شناخت الگوها فرایند ها در روش های رسانه سوق می دهد . (همان ) .
رسانه ها می توانند آموزش های لازم در عرصه بهداشتی ، اخلاقی و اقتصادی را در اختیار خانواده ها قرار دهند اما اگر فرهنگ حاکم بر رسانه با فرهنگ جامعه در تضاد باشد خانواده به شدت آسیب می بیند و امروزه رسانه های غربی از طریق ماهواره و به دلیل سهل انگاری برخی حاکمان کشورهای اسلامی تا حدود زیادی بر خانواده های جهان اسلام حاکمیت پیدا کردند ( حداد عادل ،1389 ) .
تلویزیون ماهواره سبب شده کانون گرم خانواده را از بین ببرد و سبب قطع ارتباط فرد با خانواده می شود و شبکه ارتباطی میان افراد به دلیل حضور همین رسانه قوی از هم گسیخته شده است این رسانه سکوت خانواده را از بین برده است و ما نعمت سکوت و آرامش و خلوت را از دست داده ایم اما این امر در مقابل خطر اصلی که همه رسانه های غربی است بسیار کم اهمیت است تضعیف خانواده تضعیف بسیاری از هویت های فرهنگی ، اجتماعی ، فردی ، مذهبی می باشد زیرا خانواده بستر و مسیر اجتماعی و طبیعی انتقال فرهنگ از یک نسل به نسل دیگر است و براستی این مسیر باعث زوال فرهنگ و دین و بسیاری هویت های دیگر است . جوانان به جای اینکه وقت خود را با خانواده صرف کنند اوقات خود را با رسانه ها و اینترنت می گذرانند . خانواده یک نهاد اجتماعی اصلی و مهم با کارکردهای متعدد و مهم است که اگر آن کارکردها در اثر تضعیف بنیان خانواده از دست برود جانشینی برای آن نمی توان یافت( همان ) .
جهانی شدن رسانه ها
با جهانی شدن رسانه ها ، استرتژی غرب و رسانه های غربی سعی دارند شخصیت ملی و فرهنگی جوانان را در برابر یک چالش و بحران جدید قرار دهند اینجاست که بحث از کارکرد رسانه ها در ایجاد بحران هویت اهمیت بیشتری پیدا می کند (جعفری نژاد،1381 ) .
پاستر یکی از نظریه پردازان پست مدرنیزم کوشید است اثرات فناوری های جدید و رسانه ها را در پرتو آخرین نظریه های معتبر نسبت به اجتماع و فرهنگ موشکافانه بررسی کند . وی در اثر خود با عنوان عصر دوم رسانه ها در این زمینه می گوید : آنچه در نوآوریهای فنی مربوط به عصر دوم رسانه ها یعنی عصر اینترنت ، پست الکترونیکی و ماهواره مهم است دگرگونی گسترده فرهنگ ، هویت فرهنگی و روش جدید ساخته شدن هویتهاست .
به میزانی که رسانه ها مسئولیت خود را در جهت حفظ هویت و ارائه مدلهای هویتی به نوجوانان درک می کنند می توانند پیامدهای منفی رسانه های مهاجم که هویت ملی و فرهنگی را نشانه گرفته و استراتژی بحران آفرینی را در پیش گرفته اند پیشگیری کنند ( همان )
مراحل شکل گیری هویت :
فرد در خلال مرحله شکل گیری هویت احتمال دارد شدیدتر از زمان دیگر چه در گذشته و چه در آینده از نوعی سردرگمی و آشفتگی نقشها یا همان چیزی که اریسکون همان آشفتگی هویت می نامد رنج ببرد این حالت سبب می شود وی احساس کند منزوی ، مضطرب و مردد شده است. احساس می کند که باید تصمیمهای مهمی بگیرد لیکن قادر به انجام دادن این کار نیست احساس می کند که جامعه به او فشار می آورد تا تصمیم هایی اتخاذ کند اما او مقاومت می کند در طی آشفتگی هویت ، فرد ممکن است اساس کند به جای آنکه در حال پیشرفت باشد دچار پس روی است ( شرفی ،1380).
بنیان های هویتی :
1 ـ تاریخ : فرآیند شکل گیری هویت فردی و جمعی در طول زمان نه در یک لحظه صورت می پذیرد به عبارتی مجموعه حوادث و اتفاقاتی که در طول زمان برای یک قومم یا ملت واقع شده و باعث ایجاد حافظه تاریخی معین در میان آنان گردیده باعث ایجاد هویت ملی قومی واحد میان افراد آن مجموعه می گردد .
2 ـ زبان : طبیعی است که اگر زبان و تاریخ ملتی را از او بگیریم هویت آن ملت در مدت زمان کمی از بین خواهد رفت و فرد دچار از خود بیگانگی می شود زبان نه تنها وسیله انتقال از فردی به فرد دیگر و از نسلی به نسل دیگر است بلکه تاثیر اساسی در طرز اندیشیدن فرد و ساختار ذهنی او دارد .
3 ـ بعد اجتماعی : تفاوت در هویت افراد و گروه ها تاثیر بسزایی در تعاملات اجتماعی آنان دارد به گونه ای که در صورت خلاف پارامتر هویت امکان شناسایی وجود نخواهد داشت . و اجتماع و ساختارهای جامعه از هم فرو خواهد پاشید نظام ارزشی ، هنجارها ، اصول اخلاقی و قوانین عرفی ما که با پیروی از آنان قوام اجتماعی میسر و زندگی فرد در جامعه مقدور می گردد نشات گرفته از لایه های مختلف هویتی از هویت فردی و خانوادگی و طبقاتی گرفته ، هویت شعری و ملی و قومی و منطقه ای و جهانی می باشد
4 ـ بعد فلسفی هویت : همواره ذهن انسان سوالاتی از قبیل : من که هستم از کجا آمده ام به کجا خواهم رفت هدف از آفرینش من چیشت ؟ و مطرح است پاسخ دهی به کیستی و چیستی انسان و جایگاه او در جهان هستی و یافتن دلیل زیستی او به عنوان یک انسان بدون درک هویت و هستی معنوی و فرهنگی فرد و درک موقعیت او در جامعه و نسبت او با پیرامونش کاری تقریبا غیر ممکن است .
این مسئله چنان مهم است که در مکتب اگزیستا نسیالیسم ( اصالت وجود )
ابتدا موقعیت فرد هویت او در جامعه شناخته شده و سپس بر اساس هویت وجودی آن فرد و کیستی درک شرایط اهداف مطلوب برای او توسط خود او تعریف می گردد .
5 ـ بعد سیاسی : با نگاه به اتحادیه های ایجاد شده در جهان از جمله اتحادیه کشورهای عرب زبان،اتحادیه اروپا ، اتحادیه کشورهای آمریکای لاتین و . . . مشاهده می کنیم که وجود هویت واحد عربی اروپایی یالاتین تاثیر بسزایی در ایجاد این اتحادیه های سیاسی داشته و یکی از مهم ترین پارامترها در روابط و تعاملات سیاسی ملل و کشورهای جهان می باشد .
وقوع جنگ های ملی قومی در جهان حرکت های استقلال طلبانه وجود تبعیض نژادی ایجاد جنبش های فاشیستی و . . . همه موید تاثیر اساسی پارامتر هویت در معاملات سیاسی جهان می باشد و گذرزمان و ورود به هزاره سوم نه تنها از اهمیت این مسئله نکاسته بلکه مشاهده مسائل و تنش های ملی قومی از کانادا ، و آمریکای شمالی و اروپای توسعه یافته گرفته تا آفریقای عقب مانده و آسیا همگی نشانگر این مسئله است که بی توجهی به هویت و نادیده گرفتن یا تکذیب و تخریب مرزهای هویتی می تواند آثار زیان باری در پی داشته باشد .
جنبش های آزادی خواهانه و هویت طلبانه ملل تحت ستم در خاورمیانه همه موید اهمیت بعد سیاسی مقوله هویت می باشد .
6 ـ بعد فرهنگی : طبیعتا جوامع مختلف اعم از ملی یا قومی تا حدود زیادی تحت تاثیر همین مقوله فرهنگی و وجود مرزهای فرهنگی شان از هم متمایز گشته اند .
هویت طی زمان به شکل مداوم تحت تاثیر اتفاقات مختلف شکل می گیرد و آرام نیز تغییر می یابد و هرگز ثابت و راکد نمی باشند در حالت فرمان این تحولات آرام و قابل کنترلند و مشکل ایجاد نمی شود (مقدم فر ، 1388 ) .
نظریه رشد روانی ، اجتماعی اریسکون
یکی از معروف ترین نظریه های شخصیت در روانشناسی است اریکسون نیز همانند فروید اعتقاد داشت که شخصیت هر فرد طی مراحلی رشد می یابد یکی از عناصر اصلی در نظریه مراحل روانی ـ اجتماعی اریکسون رشد هویت خود egoidentity است .
هویت خود حس آگاهانه خود است که ما از طریق اجتماع رشد می دهیم . به گفته اریکسون هویت خود ما با هر تجربه جدیدی که در تعاملات روزانه خود با دیگران به دست می آوریم دائما تغییر می کند اریکسون همچنین عقیده داشت که علاوه بر هویت خود یک حس صلاحیت نیز انگیزه رفتار و اعمال ما را تشکیل می دهد هر مرحله در نظریه اریکسون به صلاحیت یافتن و شایسته شدن در یک محدوده 10 مرحله ای زندگی مربوط است . اگر یک مرحله به خوبی پشت سر گذاشته شود شخص احساس تسلط خواهد کرد و اگر یک مرحله به طور ضعیفی مدیریت شود حس بی کفایتی در شخص پدید خواهد آمد . اریکسون عقیده داشت که افراد در هر مرحله با یک تضاد رو به رو می شود که نقطه عطفی در پروسه رشد خواهد بود . به عقیده اریکسون این تضادها بر به وجود آوردن یک کیفیت روانی یا ناکامی در به وجود آوردن آن کیفیت متمرکزند . در خلال این دوره هم زمینه برای رشد شخصی بسیار فراهم است و هم از سوی دیگر برای شکست و ناکامی .
مرحله 1 رشد روانی ـ اجتماعی اعتقاد در برابر بی اعتمادی :
ـ نخستین مرحله نظریه رشد روانی اجتماعی اریکسون بین تولد تا یک سالگی پدید می آید و بنیادی ترین مرحله در زندگی است .
ـ به دلیل آن که نوزاد به طور وابسته است رشد اعتماد در او به کیفیت و قابلیت اطمینان کسی که از او پرستاری می کند بستگی دارد .
ـ اگر اعتماد به نحو موفقیت آمیزی در کودک رشد یابد او در دنیا احساس امنیت خواهد کرد اگر پرستار ناسازگار پس زننده یا از نظر عاطفی غیر قابل دسترسی باشد به رشد حس بی اعتمادی در کودک کمک می کند عدم توفیق در رشد اعتماد به ترس و باور این که دنیا ناسازگار و غیر قابل پیش بینی است منجر می گردد .
مرحله 2 رشد روانی ـ اجتماعی : خودگردانی و اتکا به نفس در برابر شرم و شک
ـ دومین مرحله نظریه رشد روانی ـ اجتماعی اریکسون در دوران اولیه کودکی صورت می گیرد بر شکل گیری و رشد حس عمیق تری از کنترل شخصی در کودکان تمرکز دارد .
ـ اریکسون همانند فروید عقیده داشت که آموزش آداب دستشویی رفتن بخش حیاتی و ضروری این فرایند است اما استدلال اریکسون کاملا با فروید متفاوت بود اریکسون عقیده داشت که یادگیری کنترل کارکرد بدن به پیدایش حس کنترل و استقلال می انجامد .
ـ رویدادهای مهم دیگر در این مرحله شامل به دست آوردن کنترل بیشتر بر انتخاب غذا ، اسباب بازی و لباس است .
ـ کودکانی که این مرحله را با موفقیت پشت سر بگذارند احساس امنیت و اطمینان می کنند در غیر این صورت حس بی کفایتی و شک به خود در آنها باقی می ماند .
مرحله 3 رشد روانی ـ اجتماعی : ابتکار در برابر گناه
ـ در خلال سال های قبل از مدرسه ، کودکان شروع به قدرت نمایی و اعمال کنترل بر دنیای خود از طریق برخی بازی ها و سایر تعاملات اجتماعی می کنند .
ـ کودکانی که این مرحله را با موفقیت بگذارنند حس توانایی شخصی و قابلیت رهبری دیگران را پیدا می کنند و آن هایی که در به دست آوردن این مهارتها ناکام می مانند حس گناه شک به خود و کمبود ابتکار در آنها باقی می ماند .
مرحله 4 رشد روانی ـ اجتماعی : کوشایی در برابر حقارت :
ـ این مرحله سال های اول مدرسه ، تقریبا از 5 سالگی تا 11 سالگی را در بر می گیرد .
ـ کودکان از طریق تعاملات اجتماعی شروع به رشد حس غرور نسبت به دستاوردها و توانایی خود می کنند .
ـ کودکانی که توسط والدین یا معلمان تشویق و هدایت می شوند حس کفایت صلاحیت و اعتقاد به توانایی های خود در آنها به وجود می آید
ـ آنهایی که از سوی والدین ، معلمان یا هم سن و سال های خود به قدر کافی مورد تشویق قرار نمی گیرد به توانایی خود برای موفقیت شک خواهند کرد .
مرحله 5 رشد روانی ـ اجتماعی : هویت در برابر گم گشتگی :
ـ در دوران نوجوانی ، کودکان به کشف استقلال خود می پردازند و به عبارت دیگر خود را حس می کنند .
ـ آن هایی که از طریق کاوش های شخصی تشویق و پشتیبانی مناسبی دریافت کنند این مرحله را با حس استقلال و کنترل و نیز حسی قوی نسبت به خود پشت سر می گذارند و کسانی که نسبت به باورها و تمایلات خود نامطمئن بمانند درباره خود و آینده نیز نامطمئن و گم گشته خواهند بود .
مرحله 6 رشد روانی ـ اجتماعی : تعلق در برابر انزوا :
ـ در این مرحله دوران اولیه بزرگسالی یعنی زمانی که افراد به کشف روابط شخصی می پردازند را در بر می گیرد .
ـ اریکسون عقیده داشت که برقرار کردن روابط نزدیک و متعهدانه با دیگران ضرورت دارد کسانی که در این مرحله موفق باشند روابط مطمئن و متعهدانه ای را به وجود خواهند آورد .
ـ به یاد داشته باشید که هر مرحله بر پایه مهارت های یادگرفته شده در مراحل قبل بنا می شود اریکسون عقیده داشت که حس قوی هویت شخصی برای ایجاد روابط صمیمانه و همراه با تعلق خاطر اهمیت دارد مطالعات نشان داده اند که کسانی که حس ضعیفی نسبت به خود دارند در روابطشان نیز تمایل به تعهدپذیری کمتری دارند و بیشتر در معرض انزوای عاطفی تنهایی و افسردگی قرار دارند .
مرحله 7 رشد روانی ـ اجتماعی : فعالیت در برابر رکود :
ـ در دوران بزرگسالی ما به ساختن زندگی خود ادامه می دهیم و تمرکزمان بر روی شغل و خانواده قرار دارد .
ـ کسانی که در این مرحله موفق باشند حس خواهند کرد که از طریق فعال بودن در خانه و اجتماع خود در کار جهان مشارکت دارند آنهایی که در به دست آوردن این مهارت ناموفق باشند حس غیرفعال بودن رکود و درگیر نبودن در کار دنیا را پیدا خواهند کرد .
مرحله 8 رشد روانی ـ اجتماعی : یکپارچگی در برابر ناامیدی
ـ این مرحله مربوط به دوران کهنسالی است و بر بازتاب فعالیت های گذشته تمرکز دارد .
ـ آنهایی که در این مرحله ناموفق هستند حس خواهند کرد که زندگیشان تلف شده است و بر گذشته افسوس خواهند خورد .
در این حالت است که فرد با حس ناامیدی و ناخشنودی روبه رو خواهد شد .
ـ کسانی که از دستاوردهای گذشته خود در زندگی احساس غرور داشته باشند حس یکپارچگی درستی و تشخص خواهند کرد .
با موفقیت پشت سرگذاشتن این مرحله یعنی نگاه به گذشته با اندکی تاسف و احساس رضایت کلی . این افراد کسانی هستند که خردمندی به دست می آورند حتی در مواجهه با مرگ ( اریکسون،1968) .
دیدگاه لووینگر :
لووینگر (1985 ) در نظریه خود از اصطلاح تحول من استفاده کرده است این واژه در نظریه او بر عوامل درگیر در تحول شخصیت نظیر انگیزش قضاوت اخلاقی پیچیدگی شناختی و شیوه های درک خود و دیگری دلالت دارد اصطلاح من در روان تحلیل گری به گونه های مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است ولی لووینگر آن را در معنای متفاوتی به کار می گیرد زیرا او بر خلاف نظر اشپیتز تحول من را فقط محدود به دوره اولیه زندگی نمی داند و برمن (2004 ) در این نظر که تحول من در یک فضای خالی از تعارض صورت می گیرد مخالف است به همین دلیل نظریه او در مورد من و تحول آن بیشتر با نظریه اریکسون قابل مقایسه می باشد ( کراگر 1997 ، لووینگر ،1985 به نقل از کراگر 1997 ).
پس از انجام مطالعات خود به شیوه تکمیل جملات ناتمام مدلی از تحول من دست یافت که در آن من طی مراحلی ثبت و متوالی تحول می یابد . هر مرحله با شیوه های کنترل سبکهای بین فردی و هوشیاری ذهنی مشخص می شود لووینگر ابتدا 4 مرحله را برای تحول من شناسایی نمود ولی بعدها مراحل دیگر و همچنین سطوح بین مرحله ای را به آنها اضافه نمود . او در نهایت 6 مرحله را در تحول من ذکر کرده که به ترتیب در زیر آمده است 0 ـ I مرحله پیش اجتماعی
1 ـ I مرحله همزیستی :
2ـ I مرحله تکانشی / میان مرحله خود محافظتی ( دلتا )
3ـ I مرحله همنوایی 4 / 3 ـ I سطح خود آگاهی دوره انتقال از مرحله همنوایی به مرحله هوشیاری
4ـ I مرحله هوشیاری / 4 / 5 I سطح تفرد ، انتقال از هوشیاری به مرحله استقلال
5ـ I مرحله استقلال
6 ـ I مرحله یکپارچگی
ششمین مرحله در نظریه لووینگر به عنوان فراتر رفتن از مرز تعارضات مراحل پیش تعریف شده است علاوه بر این پیچیدگی شناختی بیشتر ارتباطات بین فردی رشد یافته تر و توجه به استقلال که همگی در مراحل قبل به تدریج ایجاد شده اند هم اکنون در یک ترکیب تازه از هویت و فردیت فرار می گیرند که این مفهوم به دیدگاه اریکسون در مورد وفاداری یا تعهد پس از جست و جوی هویت نزدیک می شود(شرفی،1380)
-روند هويت يابي در نوجواني و جواني
نظريههاي هويت يابي
نظريههاي روانشناساني نظير استانلي هال (1957)به نقل ازپور حسینی (1380)، نوجواني را سير بحران، آشفتگي و طوفان ميدانند. هرچند نظريات گوناگي تغيير در نوجواني را بيان ميكنند، ولي نظرياتي نيز اين مرحله را همچون ساير مراحل و با ويژگيهاي عادي كه تحت تأثير محيط است، قابل تغيير و تبديل ميدانند. طوفان بودن نوجواني بيشتر از تعاريف ديگر موردپسند واقع شده است، برخي از روانشناسان به تفسير و تصوير اين طوفان پرداخته و با توصيف نوع، چگونگي و علت اين طوفان، نوجواني را همچون داستاني از زندگي شهر توصيف و تشريح نمودهاند (بلوجونز، 1354به نقل از پورحسینی،1380).
چنانچه در نظريه اريكسون (1959) نيز آمده است سير هويت يابي بيشتر در مردان تشريح و توصيف شده است. بنابراين كوشش بسياري از روانشناسان و محققان متوجه روشن ساختن روش هويت يابي در بين زنان و يا تفاوتهاي اين تكامل و تحول بين دو جنس زن و مرد بوده است. به طور مثال اكانل (1975) به تفاوت سبكهاي تشكل هويت در گروههاي مختلف زنان پرداخته است. ماساد (1981) نيز به بررسي تأثير صفات زنانه و مردانه در شكل گيري هويت ميپردازند.
به غير از اختلاف بين دو جنس، مسائل ديگري نيز در هويت يابي نوجوان ملاحظه شده است. اين مسئله كه هويت داراي چه بخشهايي است و چگونه ميتوان آن را مورد ارزيابي قرار داد به تحقيقات و به تكامل روشهاي مختلف اندازهگيري هويت منجر شده است. واترمن و همكاران (1974) در مطالعهاي تفاوت نوجوانان زن و مرد را در هويتهاي مختلف كه شامل شغل و ايدئولوژي است، مورد بررسي قرار ميدهند.
تحقيقات ديگر مثل پژوهش فلوم (1994) به منظور كشف ديگر حالات هويت، صورت ميگيرد. چنانكه وي در تحقيق خود سبك جديدي از حالت هويت يابي نوجوانان را همراه با تشريح و توصيف كامل خصايص اين حالت بيان ميدارد.
ويو ميوس (1996) چگونگي حركت و پيشرفت نوجوانان را از هر مرحله بعد توصيف و تشريح ميكنند و با مرور كلي به ادبيات اين موضوع شرايطي كه سبب ميشود فرد از سطوح پاينتر هويت به سطح بالاتر آن حركت كند يا از سطوح بالاتر به سطوح پاينتر هويت عقب نشيني كند را روشن ميسازد.
بحران هويت كه اريكسون (1959) حمل آنرا نشانه پيروزي و رسيدن به تعادل خود در دوره نوجواني ميداند، بحران خوديابي و تشكيل شخصيت است. شخصيت فرد جنبههاي متفاوتي از خود را شامل ميشود، هويت نيز تركيبات متفاوتي دارد كه جمعاً هويت شخصي را تشكيل ميدهد. هويت جنسي عقايد و رفتارهاي فرد نسبت به جنسيت خود، هويت اجتماعي، شمه ی ارتباطي فرد با ديگران، هويت شغلي، مقام و مقاومت كاري و حرفهاي فرد در جامعه، هويت سياسي عقايد، نگرشها و بازخوردهاي فرد در مقابل جريانات سياسي، گروهها و احزاب و شكل ارتباطي او با اين جريان و هويت مذهبي، عقايد و افكار و رفتارهاي فرددر خوربا مذهب را شامل ميشود(اریکسون،1968).
هويت يابي جوانان
امروزه با پيچيدگيهاي فزاينده جوامع انساني و تنوعات بي شمار آن، نوجوانان براي دستيابي به هويت بايد امكانات متعددي را در نظر بگيرند و شمه رويارويي با تغييرات عمده رواني، فيزيولوژيكي، جنسي و شناختي، تقاضاهاي مختلف شغلي و اجتماعي بتوانند جنبههاي گوناگون شخصيت خود را به شكل قابل قبول سازماندهي و هماهنگ كنند. حاصل اين تراكم تعارض هرچه بيشتر تا رسيدن به هويت شخص است و با تحولات سريع و همه جانبه روز به روز بر اين دشواري افزوده ميگردد (حميدي، 1388).
مشكلات هويت يابي از مسائل عمده نوجوانان است كه با توجه به اهميت موضوع در چند دهه اخير روانشناسان به هويت و متغيرهاي مربوط به آن توجه بيشتري نموده و تحقيقات بسياري در اين زمينه به انجام رسيده است. از جمله ارتباط بين پايگاههاي هويت مارسيا با متغيرهاي پيشرفت تحصيلي، عزت نفس، عملكرد شناختي، اضطراب، همنوايي پايگاه اقتصادي، اجتماعي، ساختار خانواده، استدلال اخلاقي و مكان كنترل (هيون، 1994؛ مارسيا، 1980؛ موس، 1988).
دوره انتقال به زندگي بزرگسالي و مواجه شدن با فرايند هويت يابي، فرد را با چالش مواجه شاخته و باعث ميشود كه نوجوان آشفتگيهاي قابل توجهي را تجربه كند. هر ناهماهنگي ميان ادراك خود در موقعيت و تعريف از خود در معيارهاي هويت، علائمي براي مقايسهگر ميباشند. اين تضادها نشان دهنده وجود مشكل در تأييد خود بوده و برانگيختگي هيجاني را ايجاد مينمايد. در نهايت ميتوان گفت پريشانيهاي هويتي به طور مثبت با جستجوگري هويت در ارتباط ميباشد. در حالي كه به طور منفي با تعهدات هويت در ارتباط هستند (عبدالملكي و راهنما، 1387).
( ميل من 1977،به نقل از مارسيا، 1980) شكل گيري هويت را در پنج گروه سني ميان آزمودنيهاي مذكر در سنين 12، 15، 18، 21 و 24 سالگي مورد مطالعه قرار داد و به اين نتيجه رسيد كه آزمودنيها در آغاز نوجواني داراي هويت دنبالهرو يا سردرگم هستند و بيشترين تغييرات هويتي بين 21 تا 24 سالگي ديده ميشود. لاوين (1976) در تحقيق ديگري درباره نوجوانان دختر و پسر دبيرستاني 15 تا 18 سال روند افزايش هويت يابي را مورد بررسي قرار داده است. ولي علي رغم افزايش شكل گيري هويت اين روند افزايش را معني دار نمييابد. واترمن (1982) نيز معتقد است علي رغم تغييرات اندك در هويت نوجوانان درصد اندكي از نوجوانان تا پايان نوجواني به هويت يابي نائل ميشوند (هووارد، 1960؛ لاوين، 1976، پومرانتر، 1976 و آرچر به نقل از واترمن، 1992) و بالاخره دابسون در تحقيقات خود به اين نتيجه رسند كه بطور كلي در خانوادههايي كه محيط خانوادگي گرم و پذيرنده بوده و علاوه بر حمايت كافي از نوجوان و كمك به او در حل مسائل و مشكلاتش به فرديت اعضاي خانواده احترام گذاشته ميشود و اجازه ابراز احساسات و تفكرات به صورت آزادانه به افراد داده ميشود فرايند هويت يابي در سطح بالاتري درجه بندي ميشود. در چنين خانوادههايي نوعي تمركز بر تشخيص عقايد گوناگون موافقتها، مخالفتها و رسيدن به راهحل رضايت بخش ديده ميشود (گراتوانت، كوپر، 1983؛ به نقل از برجعلي، 1378).
اريكسون معتقدند يكي از مسائل عمده اي كه نوجوان با آن روبه رو مي شود ، مسئله تكوين هويت شخصي است ، به اين معني كه بايد به پرسش هايي نظير من كيستم؟ و مقصدم كجاست ؟ پيش كشيد؛ اما براين باور بود كه بحران هويت بخش جدايي ناپذيري از رشد رواني – اجتماعي سالم است . در همين راستا اغلب روانشناسان رشد نيز معتقد هستند كه نوجواني بايد دوره تجربه نقش ها باشد. بدين معني كه افراد جوان در طي آن بتوانند به كندو كاو در رفتارهاي گوناگون ، علائق ،و جهان بيني ها بپردازند . بسياري از باورها ، نقش ها و شيوه هاي رفتاري ممكن است در تلاش براي دست يابي به مفهوم يكپارچه اي از خويش آزمايش شوند، يا تغيير يابند يا كنار گذاشته شوند . نوجوان مي كوشد با تلفيق اين ارزش ها و ارزيابي ها به تصوير يكپارچه اي از خويش دست يابد . اگر ارزش هاي مورد تأكيد والدين ، معلمان و همسالان ، همخوان باشند ، هويت يابي آسان تر مي شود. دريك جامعه ابتدايي كه درآن الگوهاي همانند سازي ونقش هاي اجتماعي محدود است ، هويت يابي تا حدودي سهل تر صورت مي گيرد؛ اما در جامعه هاي پيچيده ، هويت يابي براي بسياري از نوجوانان ، كار دشوار است. در چنين جامعه اي ، براي اينكه نوجوان بداند چگونه رفتار كند و چه كاري رادر زندگي دنبال كند، بايد مجموعه تقريباً نامحدودي ا ز امكانات رادر نظر بگيرد . درنتيجه ، در رشد هر نوجوان ممكن است در حوزه هاي گوناگون زندگي در مراحل متفاوت رشد باشد. معمولاً شرايط مطلوب ، بحران هويت دراوايل يا اواسط دهه سوم عمر حل مي شود تا فرد بتواند به مسائل ديگر زندگي بپردازد . وقتي اين فرايند با موفقيت انجام گيرد، مي توان گفت فرد به هويت دست يافته است، به اين معني كه فرد به مفهوم يكپارچه اي از هويت كه اينها بايد طي رشد فرد درسال هاي بعد ، قابل انعطاف باشند. تا وقتي بحران هويت حل نشده باشد، فرد مفهوم يكپارچه اي از فرد يا سلسله معيارهاي ارزيابي ارزشمندي خويش در زمينه هاي عمده زندگي نخواهد داشت مارسيا،( 1980-1966)در پيوستار هويت يابي اريكسون ؛ چهار وضعيت هويتي را شرح داد 1-دست يابي به هويت افرادي كه دراين وضعيت قراردارند، بحران هويت خويش را پشت سر گذاشته اند و شخصا به موانع فكري خاص دست يافته و به آنها پاي بند هستند . آنان باورهاي مذهبي و سياسي خانواده خود رابررسي كرده اند و آنچه با هويت شان همخوان نبوده است را كنار گذاشته اند.
وقفه هويت يابي
افراد اين گروه نسبت به شغل و جهان بيني خود احساس تعهد مي كنند . ولي درآن علائمي از تجربه بحران هويت ديده نمي شود. آنها بي چون و چرا مذهب خانواده خود را پذيرفته اند . هنگامي كه از آنها در مورد موضع سياسي شان سئوال شود . غالباً مي گويند هيچ وقت درباره اين موضوعات زياد فكر نكرده اند . بعضي از آنها افراد پاي بند به باورهايشان به نظر مي رسند و روحيه همكاري دارند. برخي ديگر نيز انعطاف ناپذير ، خشك ، جزمي و دنباله رو هستند . به نظر مي رسد اگر رويداد مهمي ؛ ارزش هاي آزمون نشده آنها را به چالش بطلبد . احساس سردرگمي خواهند كرد.
تعليق
جوانان اين گروه در حال تجربه بحران هويت هستند .آنان فعالانه مي كوشند پاسخ هايي براي پرسش هاي خود بيابند ، و هنوز گرفتار تعارض بين علائق خود و برنامه هايي هستند كه والدين شان براي آنها در نظر گرفته اند.
پراكندگي هويت
اين اصطلاحي است كه مارسيا براي مفهوم سردرگمي هويت يابي اريكسون به كار برده است. بعضي از افرادي كه در اين دسته قرار مي گيرند ممكن است در گذشته دچار بحران هويت بوده يا نبوده باشند؛ ولي در هر صورت ، به مفهوم يكپارچگي از خود دست نيافته اند.
همان طور كه انتظار مي رود. درصد نوجواناني كه به هويت دست مي يابند از دوره پيش از دبيرستان تا سال هاي آخر دانشگاه ؛ رفته رفته افزايش مي يابند و طبعاً از درصد افرادي كه هويت پراكنده دارند به مرور كاسته مي شود. تعلق در دو سال اول دانشگاه به اوج خود مي رسد . به طور كلي، مقايسه هويت يابي در دو زمينه جهان بيني سياسي و شغلي نشان مي دهد كه افراد بيشتري به هويت يابي شغلي دست مي يابند ( واتر من -1985به نقل از،نظري پور و عمادي ،1387)
انواع هويت يابي نوجوان
هويت يابي نوجوانان به يكي از سه روش زير صورت مي گيرد.
الف) برخي از جوانا ن پس از يك دوره آزمايش و كند و كاو دروني؛ مصرانه به هدفي در زندگي علاقمند مي شوند و در راه رسيدن به آن هدف گام بر مي دارند.
ب) برخي ديگر ممكن است هر گز «بحران هويت» را تجربه نكنند. اين نوجوانان ارزش هاي والدين شان را بدون چون و چرا پذيرفته اند و براي خود به عنوان يك فرد بزرگسال نقش هايي را انتخاب مي كنند كه با نظر والدين شان هماهنگي كامل دارد به صورتي كه هويت اين افراد در مراحل اوليه زندگي تبلور يافته است.
ج) دسته اي ديگر از جوانان هويت انحرافي بر مي گزينند؛ هويتي مغاير با ارزش هاي جامعه اي كه در آن زندگي مي كنند ؛ مثلاً جواني كه در طول زندگيش تحت فشار باشند؛ اگر در آينده پزشك شود امكان دارد در مقابل اين فشارها طغيان كند و ولگرد شود. (حميدي ،1388 )
بحران هويت
مفهوم از خود بيگانگي (بحران هويت) كه درزبان با واژه Alienationازآن ياد مي شود، مفهومي جامعه شناختي ، انسان شناختي ، فلسفي و حتي مفهومي ارزشي و اخلاقي است كه در علوم انساني ازآن سخن به ميان آمده است .
بحران هويت در واقع همان از خود بيگانگي است، منتها با توجه به گستره اجتماعي كه در بحران مدّنظر است ، به آن بحران هويت اطلاق مي شود . وقتي دريك جامعه از خود بيگانگي گسترش يافت و درافراد بيشتري بروز نمود ، دراين حالت جامعه در حالت بحران هويت به سر مي برد يعني شيوع فراگير از خود بيگانگي را بحران هويت مي گويند(جوانی، 1386)
پيشينه تاريخي
معمولا مبدأ جعل مفهوم از خود بيگانگي را هگل ، فيلسوف معروف آلماني مي دانند. با وجود اين، براي يافتن تاريخچه معنايي كه در وادي اين مفهوم قرار دارد بايد بسي دورتر رفت و تاريخ انديشه و دانش را از دوره هاي دورتر كاويد . به تعبير ديگر، ازآن زماني كه تعبير «انسان آرماني » در ذهن و زبان آدمي روييد و انسان براي رسيدن به زندگي ايده آل ، تفاوت و تمايز وضع موجود را با موقعيت ايده آل مجسم كرد، به حالت دورافتادگي و غربت واز «از خود به در شدن» رسيد.
به اعتقاد هگل ، از خود باختگي نتيجه ناتواني ما در فهم اين نكته است كه واقعيت عميقاً با افكار انساني مرتبط است . وي با رد اين عقيده واقع گرايان كه واقعيت از ذهن انسان مستقل است. چنين استدلال مي كرد كه در « از خود بيگانگي» روح نسبت به خود بيرون پنداري دارد. اين بيگانگي زماني رخت برمي بندد كه مردم به اين خودآگاهي برسند كه آنها موجوداتي متفکرند و واقعيت جنبه اي از اين خود آگاهي است اينكه اساساً واقعيت «عيني» مثل فرهنگ و محيط انساني ، افاضه هاي روح هستند.
هگل تأكيد داشت كه واقعيت را مي توان از طريق جدل، كه نظامي منطقي (تز، آنتي تزوسنتز) دارد، درك كرد. اين نظام تناقض هاي منطقي راازبين مي برد درنهايت ، توافق بر سر مثال مطلق (=روح) حاصل مي شود. زماني كه يك نفر به مقوله اي مثل طبيعت فكر مي كند، مجبور است به ضد آن يعني تاريخ نيز بينديشد. با مطالعه درباره افزايش تنش ميان طبيعت و تاريخ در هر دوره زماني ، شخص متفک ر به دوره بعدي هدايت مي شود.موقعيت طبيعي آنچه را كه در تاريخ محقق مي شود. شكل مي دهد و فعاليت هاي انساني كه تاريخ را به وجود مي آورد، اوضاع طبيعي را تغيير مي دهد . سنتز انديشه درباره طبيعت و تاريخ هر عصري سرآغاز عصري جديد است .
يكي از نكات تعجب آور اين است كه دو نهضت مهم ديني قرن نوزدهم در عقايد خود از هگل استفاده كرده اند ؛ مكتب لودويگ فوئرياخ و مكتب كارل ماركس، كه هردو به نحوي موضوع از خود بيگانگي را مطرح نموده اند.
فوئرياخ شاگرد هگل بود، اما برخلاف او ديدگاهي كاملاً مادّي و ملحدانه داشت . او نظريه «ازخود بيگانگي » هگل را اقتباس كرد و آن را بر اصل الوهيت و اعتقاد به خدا تطبيق نمود . فوئرياخ به خدا اعتقاد نداشت و انديشه خدا و دين را زاييده طبيعت انساني مي دانست.
هستي همانا جوهر انسان است . لحظه حساس تاريخ هنگامي خواهد بود كه انسان آگاه شود كه تنها خداي انسان ، خود انسان است .
هگل تمام حقيقت را مظهري از روح مطلق مي دانست ، اما فوئرياخ معتقد بود كه اين روح همان طبيعت است و طبيعت منشأ انسان . ازاين رو با شلايرماخر هم عقيده بود كه اصل مهم دردين عبارت است از: احساس توكّل محض، امادر عين حال معتقد بود كه آنچه انسان به آن اتكا دارد و خود را به آن متّكي مي داند چيزي غير از طبيعت نيست.
وي به جاي آنكه همچون هگل ، آگاهي انسان را بازنمود خدا بداند براين باوربود كه در انسان هيچ چيزي سواي خود انسان وجود ندارد آنچه خدا آگاهي ناميده شده است چيزي غير از خود آگاهي انسان نيست . ازاينجا روشن مي شود كه الهيّات ، همان انسان شناسي است . « علم خدا همان علم انسان است . به خود و وجودش » فوئرياخ با اين نظريه ، واقعيت جهان مادّي را مجدداً مورد تأييد قرارداد و انسان شناسي را عملي جامع شمردجوانی(1386).
در ميان روانش÷ناسان ، اريكسون بر مفاهيم هويت (حس دروني اين هماني كه علي رغم تغييرات خارجي ، ثابت مي ماند ) ، بحران هويت و آشفتگي هويت تأكيد مي نمايد.
بحران هويت واژه اي است كه به وسيله اريكسون براي توصيف عدم توانايي نوجوان در قبول نقشي كه جامعه از او انتظار دارد به كار رفته است .( نظر پور،1387)
شکل گیری هویت و بحران هویت
اريكسون (1959) زماني كه فرد نوجوان ، نتواند خود را به طور آگاهانه شناسايي كند و خويشتن را از ساير افراد متمايز سازد و از بر قراري ارتباط همراه با اعتماد و اطمينان با ديگران عاجز ماند، به بحران آشفتگي هويت دچار مي شود. دراين حالت فرد در شرايطي از ابهام تنش ، گوشه گيري ، انزوا و سردرگمي در مفهوم خويش به سر مي برد . در شرايط بحران هويت ، تضاد و كشمكش دروني فرد به كشمكش بيروني با والدين و بزرگسالان منجر مي شود. علاقه مندي و وابستگي به آنان و ميل به استقلال و رهايي از تسلط بزرگسالان ،فرد را به رفتارهاي ضدو نقيض و والدين را به مخالفت با نوجوان وادار مي سازد.
در شرايط بحران هويت عوارضي بر فرد وارد مي شود .1-اختلال دراحساس زمان و وقت عده اي از نوجوانان متوجه گذشت زمان نيستند و احساس مي كنند وقت كافي براي انجام امور خود دارند . درحاليكه عده اي از گذر ايام رنج برد ه و احساس شديد نسبت به خويشتن كه صورتي از خود نگري و خود محوري بيش از حد و افراط نوجوان است و افكار و رد رفتارهاي مناسب و مطابق عرف ، منجر شده و با پرخاشگري رفتارهاي بهنجار اجتماعي را زير پا مي گذارد . اين حالت در نهايت به رفتارهاي خلافكارانه و بزهكاري منجر مي شود (احمدي ،1374 )
شکل گیری احساس هویت
شكل گيري احساس هويت، اعتماد مضاعف است به اينكه نحوه نگرش فرد به خود ، استمرار و پيوندي با گذشته او داشته و با ادراك ديگران از وي يكسان است . افرادي كه دچار اغتشاش نقش هستند نمي دانند كه چه كسي هستند و مطمئن نيستند كه آيا تصوري كه از خود دارند با ادراكي كه ديگران ازآنها دارند هماهنگي دارد يا نه ؟ آنها از وضعيت فعلي و عواقب آينده آن نگران و مضطربند در خلال سال هاي آخر نوجواني ، اين كشمكش فرد با حس هويت مي تواند به پيوستن و انواع گروهها منجر شود يا به اضطراب قابل توجهي درباره انتخاب حرفه بينجامد.( مارسیا،1966)
جدي ترين بحراني كه يك شخص باآن مواجه مي شود، در خلال شكل گيري هويت رخ مي دهد، اين بحران بدان جهت جدي است كه عدم موفقيت در رويارويي باآن ، پيامدهاي بسياري دارد. شخصي كه فاقد يك هويت متشكل است در خلال زندگي بزرگسالي اش با مشكلات متعددي مواجه خواهد شد. اريكسون خاطرنشان مي سازد كه براي هر فردي امكان دارد بحران هويت روي دهد و منحصر به دوره نوجواني يا جواني نيست . از نگاهي ديگر بحران هويت اينگونه تعريف شده است .«عدم موفقيت يك نوجوان در شكل دادن به هويت فردي خود، اعم ازاين كه به علت تجارب نا مطلوب كودكي و يا شرايط نامساعد فعلي باشد، بحراني ايجاد مي كند كه بحران هويت يا گم گشتگي نام دارد .
تأثير بحران هويت بر نوجوانان
افراد دردوره نوجواني اغلب سئوالاتي درباره هويت در ذهن خود مطرح مي كنند و بعد در جست وجوي يافتن پاسخ هاي مناسب و منطقي هستند. يكي از علت هاي ايجاد سئوالاتي درباره هويت خود اين است كه نوجوان نمي داند كيست وچيست؟ نمي داند آيادرس بخواند يا نه ؟ چطور و كجا درس بخواند؟ ودريك كلمه هويت تحصيلي مشخص براي خود ندارد.
انگيزه چنين سئوالاتي دراين سن ناشي از تغييراتي است كه درشناخت او به وجود مي آيد كه كاري ضروري در راه كسب استقلال و شناخت هويت فردي خويش است و نويد دهنده بلوغ و شروع دوره ي نوجواني است . نوجوان براي اينكه احساس هويت داشته باشد بايد تداوم رادر طول زمان در خود مشاهده نمايد. وي بايد اين يكپارچگي رادر خود احساس كند؛ يعني با توجه به قراين موجود ، آنچه درآينده خواهد شد تداوم يافته همان چيزي است كه در سال هاي طفوليت در وي شكل گرفته است (اريكسون) . نظر روان شناسان درباره تعريف بحران هويت چنين است كه هرگاه فرد در يافتن هويت خويش دچار ترديد و عدم قاطعيت شود دچار سردرگمي ، بي هدفي و يك نوع يأس و افسردگي مي شود و در عين حال به يك تصور منفي از خود دچار مي گردد كه به بحران هويت معروف است . هويت عبارت از افتراق و تمييزي است كه فرد بين خود و ديگران مي گذارد . هويت يك سازه و ساختار رواني و اجتماعي است . نوجوان براي ساخت هويت خود با دو مسأله روبه رو است . مسأله اول سازگاري با تغييرات بدني ، دروني و شناخت است و مسأله دوم نحوه برخورد با مجموعه اي از نظام هاي بيروني و ارزشي است ( راهنما و عبدالملكي ، 1387 ) . در بحران هويت، نوجوان شديداً دچار اضطراب وناراحتي ذهني مي شود و نمي تواند جنبه هاي مختلف شخصيت خود را هماهنگ سازد . از نظر روان شناسي دوره نوجواني و جواني دوراني است كه درآن بحران هويت بر سازمان هاي رواني فرد غالب مي شود . بنابراين ، نوجوان وجواني كه تشنة هويت خويش است به جست وجوي ارزش هاي گوناگون و گاه متضاد مي رود و آنها را ارزشيابي مي كند ودر پايان اين دوره بحران، احساسي از هويت براي وي ايجاد مي شود. هويت هر فرد ؛ فرايندي از هويت واقعي ، هويت آرماني و هويت مورد انتظار است . هويت واقعي تصويري از خود است كه نوجوان از خويشتن واقعي خود دارد . اين تصوير از خود نيز تصوري است كه عمدتاً به وسيله والدين و مربيان جهت دهي مي شود . پياژه اظهار مي دارد : هنگامي كه سازمان هاي رواني فرد تغيير مي كند نوجوان به دليل دست يابي به فكر انتزاعي از زواياي مختلف به موضوع مي نگرد . هنگام بحران هويت، نوجوان غالباً در موارد زير دچار شك وترديد مي شود: اهداف بلند مدت ، انتخاب شغل براي آينده ، الگوهاي رفاقت و انتخاب ميل براي رقابت هدفمند ، رفتار و تمايلات جنسي ، تشخيص مذهبي ، نظام ارزش هاي اخلاقي تغيير گروهي و تعريف مجموعه اي از عناوين ياد شده » دراين سن، نوجوان از خود بريده و در دنياي دروني خود غوطه ور مي شود . دراين دوره از زندگي ؛ نوجوان حساسيت زيادي دارد. اين بريدگي ودر خود فرورفتگي مشكلاتي چون بحران هويت دارد و علاوه براينكه انسان ها را به ابهام و سردرگمي مي كشاند؛ مشكلاتي را هم ايجاد مي كند . اين مشكلات عبارتند از –بروز اختلاف زمان و بي دقتي درامور ، دراين صورت نوجوان احساس مي كند كه گذشت زمان اهميتي ندارد و براي هر كاري بيش از حد كافي وقت دارد . برخي نيز احساس مي كنند كه همه امور به سرعت مي گذرد و براي خود وقت كافي ندارند
-احساس شديد نسبت به خود ، فكر نوجوان دراين حالت هميشه مشغول خصوصيات بدني، شغلي يا نقشي است كه برعهده دارد و نمي تواند افكارش رادرتأكيدهاي دروني خود آزاد سازد.
-تشكيل هويت منفي كه نوجوان ارزش هاي خانوادگي، اجتماعي ،و تحصيلي را به تمسخر گرفته واز كنارآن رد مي شود و به گونه اي عصبي و پرخاشگرانه به آن بي اعتنايي مي كند و نوعي رفتار نامأنوس از خود بروز مي دهد.
-نوجوان ادراك اجتماعي را به ركود و بن بست مي كشاند . ناملايمات اقتصادي مسأله مي شود كه درهر صورت با بروز رفتارهاي هيجاني ، انگيزه هاي پيشرفت مفيد، تحت الشعاع قرار مي گيرد (همان).
هویت وجنسیت
نه تنها بلوغ جنسی یک نشانه برجسته انتقال از کودکی به بزرگسالی است بلکه نقش جنسی ، یک تاثیر نفوذ کننده ای بر همه جنبه های زندگی بزرگسالی دارد . با کار برد روشهای قدیمی ، دریافت شد که زنها کمتر از مردها احتمال دارد که با نزدیک شدن به بلوغ ونوجوانی به یک حس محکم و منسجمی از هویت دست یابند . در این مورد آرچر (1983) از تحقیقات خود نتیجه گرفت که در رشد کیفیت و پیشرفت حالات هویت زنان ومردان تفاوتی را نشان نمی دهد . آرچر (1985) د رتحقیق دیگری در یافت که زنها نسبت به مردان دیرتر به اهداف حرفه ای روشن ومنسجمی دست می یا بند . و این در حالی است که زنان بیش از مردان همسن خود احتمال دارد که با توجه به موارد و جریانات مربوط به تعدل نقش جنسی و خانوادگی به یک حس جري و يكپارچه از هویت متعهد و موفق نایل آیند .
آرچر (1989) د رتحقیقات بعدی خود به این نتایج دست یافت که زنان و مردان به جز د رحالات هویت زود شکل گرفته مردان جریان شکل گیری هویت مشابهی دارند در واقع مردانی که به عنوان زود شکل گرفته مشخص شده بودند ، بیشتر از زنان این دسته بودند ، در ارزیابی ایدئولوژی سیاسی ، مردان ، بیشتر در حالات زود شکل گرفته و زنان بیشتر در حالت آشفته بودند . هویت به تعویق افتاده و پیشرفت در نقش های خانوادگی و حوزه مربوط به روابط فامیلی ، برای زنان شیوع بیشتری داشته است . در نهایت آرچر هیچ تفاوتی از لحاظ زمانی در رشد ، جریان هویت بین دو جنس حداقل در دو مورد از سه مورد تحقیق وجود نداشته است ( گودینو و دیگران ،1993 ،)
شکل گیری هویت وجنسیت
در زمینه شکل گیری هویت معلوم شده . که شکل گیری هویت حرفه ای برای زنها ، پیچیده تر از مردان است . در زمینه شکل گیری هویت معلوم شده است که مرد و زن هردو به یک اندازه و به یک روش بر بحران هویت غالب و چیره نمی شود آنچه از مطالعات بر می آید این است که جریان وابسته به هویت حرفه ای ممکن است برای مردان،بارزتر و همرا با استرس بیشتری باشد دوآن و آدسون،( 1966 ) همسان با نظریه مارسیا (1966) میتوان گفت که جریان شکل گیری هویت به نظر نمیرسد در زنان و مردان کاملا مشابه باشد مثلا جریان اجتماعی شدن در طی شکل گیری هویت بزرگسالی برای دو جنس مشابه نیست و ممکن است در کل شکل گیری هویت نیز چنین باشد . از سویی به نظر میرسد که حالات هویت زود شکل گرفته برای زنان کمتر از مردان تاثیر منفی داشته باشد. در مورد انتخاب حرفه نیز هنوز جامعه از زنان انتظار دارد تا شغل هایی را که به طور سنتی برای آنان مناسب تشخیص داده شد انتخاب کنند.(اینگر سول،1982به نقل ازدانشور)
اریکسون 1968 که بیش از همه به تفاوت شکل گیری هویت در دو جنس عقیده دارد ، معتقد است ، برای زنان مسئله هویت در ضمن نوجوانی حل نمیشود ، وی معتقد است یک بخش از زنان باید برای تطبیق و سازگار یافتن با شوهرداری و بچه داری باز می مانند . شکل گیری هویت برای زنان طی دو مرحله است :1- در ضمن مرحله هویت 2- در ضمن مرحله صمیمیت .
به هر حال یک زن قبل از مشخص شدن وضعیت ازدواج و بچه داری اش احساس عدم کنترل ، بر نقشهای مهم بزگسالی خود را درک می کند و این ادراک سبب می شود که یک حالت تعویق افتادن را در شکل گیری هویت شخصی ایجاد کند . بنابر این یک دوره وقفه جزئی در شکل گیری هویت زنان ، قبل ازازدواج ، تولد بچه ،رفتن بچه به مدرسه وجود دارد (اریکسون ، 1968)
به هر حال با وجود اختلافات ، واترمن( 1982) نتیجه گرفت مقایسه الگو های شگل گیری هویت بین زنها و مرد ها بیشتر حاکی از شباهت این دو است تا تفاوت آنها . برا ی مردها حساب هویت و پیشرفت به تعویق افتاد .
برای زنها حالت هویت پیشرفت و زود شکل گرفته ممکن است بیشتر سازگار باشد این نتیجه تحقیق آدامز و همکارش 1989 است. همچنین تفاوتهایی از رفتارهای مربوط به حالات مختلف هویت زنان و مردان ، وجود دارد. زنان با حالات هویت پیشرفت به نظر مستقل ، انعطاف پذیر و توانا برای تحمل ناکامی به نظر میرسند . اعتماد به نفسشان به دلیل برسیها و اکتشافات و قدرت برقراری ارتباطا تشان زیاد است .مردان در حالات هویت پیشرفت با اعتماد به نفس و استدلال اخلاقی و رشد ((من)) بیشتری مشخص می شوند .که به طور کلی با صفات پیچیده شخصیتی آنها ارتباط دارد . زنان هویت تعویق افتاده احساس گناه و کشمکش بیشتری را در رابطه با والدین و انتظارات آنها تجربه می کنند و زنان با هویت زود شکل یافته بر رفتارهای مربوط بر آرامش و امنیت خانوادگی و ارزشهای مورد نظر والدین دلبستگي دارند( آدامزوهمکاران ، 1989).
دانشگاه و شکل گیری هویت دانشجویی
تعریف اصطلاحات :
دانشگاه محل دانش و موسسه علمی بزرگی که شامل حداقل چند دانشکده است که در هر یک رشته ای از علوم تدریس می شود ( خرمشاد ،1387 ) .
هویت دانشگاه :
هویت دانشگاه به فعلیت رساندن هویت دانشجو است البته باید توجه داشت که سخن از اهداف دانشگاه نیست زیرا هدف از تاسیس دانشگاه در یک کشور فراتر از فعلیت بخشیدن به هویت دانشجو است .
هویت دانشگاهی باید فضایی را ایجاد نماید که در آن فضا عناصری که هویت دانشجو را شکل می دهد به دانشجو ببخشد و یا در دانشجو آن عناصر را ایجاد نماید . ( سلمانپور، 1384 ) .
دانشجو :
از ارکان مهم دانشگاه دانشجو است شناخت جایگاه و ویژگی های یک دانشجوی مسلمان از اهمیت خاص برخوردار است و وقتی جایگاه و ویژگی های یک دانشجو به صورت واضح شفاف و روشن تبیین شود هر فردی که در چنین جایگاهی قرار گیرد هر فردی که در چنین جایگاهی قرار گیرد سعی خواهد نمود که آن جایگاه و ویژگی ها را رعایت کند . دانشجو یعنی طالب علم بودن ( فاتحی،1378 ) .
هویت علمی دانشجو :
اولین هویت دانشجو علمی و علمیت اوست . افزودن بر مسئله هویت اگر سخن از وظیفه دانشجو به میا ن آید اولین چیز علم او می باشد در شکل گیری هویت علمی دانشجو عوامل متعددی دخالت دارد . فضای حاکم بر جامعه نوع نگاه در جامعه به دانشگاه ارتباط و تعامل مدیریت صنعت ، فلاحت . . .
1 ـ روحیه پرسشگری
2 ـ توجه عمیق
3 ـ تفکر عمیق
4 ـ آگاهی و علم وسیع دقیق و به روز
5 ـ مطالعه جدی از عواملی هستند که در شکل گیری هویت علمی دانشجو حائز اهمیت است .
شکل گیری هویت دانشگاهی :
در نظریه های روانی ـ اجتماعی اریکسون ( 1968 ) بر تعامل و کنش متقابل بین فرد و محیط اجتماعی بسیار تاکید شده است برزنسکی و آدافر( 1990 ) برای گروهی از نوجوانان دانشگاه به عنوان یک بافت آموزش کنش هایی را در نوجوان ایجاد نموده و پلی است میان نوجوانی و ورود به دنیای بزرگسالی .هیون ( 1994 ) معنقد است که پیشرفت عمده در شکل گیری هویت معمولا در طول سالهای تحصیل در دانشگاه رخ می دهد و این به دلیل تنوع محرکات فکری و اجتماعی است که فرد در طول این سالها با آن مراجعه می شود در یک مرور 100 تحقیق انجام شده در زمینه تجربه دانشگاهی که توسط پاسکارلا و تزنزین صورت گرفته این نتیجه به دست آمد که دانشجویان به طور موفقیت آمیزی رشد یافتند پاسکارلا و ترنزین معتقدند که دانشگاه باید چالش هایی را برای دانشجویان ایجاد نماید که برای حل آنها فرد به تفکر منطقی و انتقادی نیاز داشته باشد و در این مسیر عقاید و شیوه های فعالیت مختلف آزمون شود و تا از طریق رشد و تحول شخص تسهیل گردد ( آدامنر ، ریان و کینیگ 2000).
آدامز (2000 ) معتقد است است که محیط آموزشی عقلانی که در آن آگاهی های تحلیلی و انتقادی از جریانات اجتماعی ایجاد می شود تحول هویت را تسهیل می نماید (آدامنر ریان و کیتینگ ،2000 ) معتقدند در چارچوب ساخت هویت با یک فرایند خود تاملی همراه است . خود تاملی عبارتست از : مقایسه دیدگاه های دیگران با نقطه نظر خود و ایجاد استنباط هایی در مورد احساسات ، رفتار و یا نگرش های خود که نتیجه آن ساخت یک احساس از خود یا هویت می باشد برزنسکی (1988 ) خود تاملی زیر بنای تفکر مجا دله ای ( دیالکتیک ) است و به محض این که برای فرد فرصتی جهت تجربه تنش مجا دله ای در انتخابهای متضاد ایجاد شود برانگیخته خواهد شد .
شکل گیری هویت ورشته های تحصیلی
افراد آگاه از دیدگاه های متضاد فرآیند تفکر به صورت مجا دله ای را تجربه می نماید که این سبب بروز خود آگاهی و خود هوشیاری در فرد می شود . به این ترتیب فرد با چنین تفکری احتمالا در جهت هماهنگی و تلفیق آرای متضاد اطلاعات مهم خود عمل کرده و انتخابهای جدید و تعهد به یک هویت را در خود ایجاد می نماید . به این ترتیب قابل پیش بینی است که نظام های ارتباطی که با جریانات اطلاعاتی تحلیلی و تفکر انتقادی مشخص می شوند با خود تاملی بالاتر به صورت تفکری مشابه با تفکر مجادله ای همراه خواهند شد . به این ترتیب می توان حدس زد در دانشجویان رشته های فنی که کمتر با چنین تفکری در طول سال های تحصیل خود مواجه هستند رشد و تحول هویت با سرعت کندتری نسبت به آنچه در دانشجویان رشته علوم انسانی انتظار می رود صورت می گیرد .
لووینگر ، کومن و بونویل ( 1985 ) به نقل ازمردیها ( 1382 ) یک پژ|وهش طولی را طراحی نمودند که طی آن رشد من دانشجویان در طول چهار سال تحصیل در دانشگاه مورد بررسی قرار گرفت . آنها دو گروه از دانشجویان فنی را با هم مقایسه نمودند گروه اول دانشجویانی بودند که دانشکده آنان در یک محیط کاملا فنی قرار داشت گروه دوم دانشجویان فنی از مجتمعی بودند که در آن جز دانشکده فنی دانشکده های دیگری در سایر حوزه ها نظیر علوم انسانی هنر ، پزشکی در آن قرار داشتند در این تحقیق به گروه اول یک برنامه آموزشی ارائه شد که هدف آن آگاه نمودن دانشجویان از این مطالب بود که فقط تسلط بر مهارت های تکنیکی کافی نیست لازم است آنها در فهم و آگاهی از خویشتن نیز رشد کنند ظرفیت آگاهی های زیبایی شناختی خود را بالا ببرند .
و از همه مهم تر اینکه مداوما برای دریافت اطلاعات جدید باز باشند هر چند به طور معمول انتظار می رفت که دانشجویان گروه دوم در رشد من در طور چهار سال تحصیل پیشرفت بیشتری را نشان دهند . ولی لووینگر و همکارانش ملاحظه کردند که که دانشجویان گروه اول ( کاملا فنی ) به پیشرفت وسیع تری در رشد من دست یافتند که این نشان دهنده موفقیت برنامه اجرا شده توسط آنان بر روی گروه اول بود تحقیق دیگری آدامنر ریان ، کیتینگ (2000 ) برای بررسی تاثیر محیط دانشگاه بر روی شکل گیری هویت و قدرت من انجام گرفت در این تحقیق 294 نفر از دانشجویان طی دو سال مورد بررسی قرار گرفتند . اطلاعاتی که در این تحقیق جمع آوری شد عبارت بودند از :
میزان حمایتگری و عقلانیت موجود در گروههای آموزشی ، فراوانی آموزش تحلیلی و انتقادی در کلاس ، تفکر مجادله ای ، سر درگمی هویت ، هویت یابی موفق و قدرت وفاداری من .
نتایج نشان داد که حمایتگری و عقلانیت موجود در گروه آموزشی پیش بینی کننده قدرت من می باشد همچنین استفاده از تفکر مجا دله ای ( دیالکتیک ) و راهبردهای مدیریت اطلاعات ( خود تاملی ) به عنوان میانجی اثر حمایت گری و عقلانیت فضای دانشگاه بر روی کنش های روانشناختی عمل کردند با توجه به مطا لعاتی که در داخل و خارج انجام شده موید این مطلب است که دانشگاه و ساختار علمی ، فرهنگی و اجتماعی آن می تواند تسریع کننده رشد هویتی دانشجویان باشد ( رحمانی ،1385 ).
نقش دانشگاه در تربیت هویت جوانان :
اساسی ترین عامل برقرار نمودن نظام آموزش عالی ( دانشگاه ) تربیت و آماده ساختن نیروی انسانی کار آمد و شایسته دارای مهارت به منظور پاسخگویی به نیازهای واقعی جامعه در زمینه های مختلف می باشد . همچنین تولید و ارائه دانش بومی برای حل مسائل جاری و حیاتی جوامعی که دانشگاه ها در آن قرار دارند از عمده ترین نقش های آموزش عالی به حساب می آید .
چنین نظام آموزشی عا لی دانشجویان را به عنوان نوآوران ، متفکران ، حرفه شناسان و حتی مخترعان ، تربیت و به جامعه عرضه می نماید . این فلسفه ، تمام دانشگاهیان را بر آن می دارد که به سهم خود و به اندازه توان و شایستگی خود مشارکت با دانشگاه را جهت دستیابی به استانداردها و روز آمد شدن آن افزایش دهند . به منظور رسیدن دانشگاه به درجه عالی پاسخ گویی و رفع نیاز از جامعه خود لازم است دور نمایی جامع که نشانگر تلاش هر عضو هیات علمی و هر دانشجو و به همراه آنان مساعی کارکنان و مشارکت مردم و سایر نهادها و دستگاه ها جهت رونق روز افزون دانشگاه ها می باشد تهیه و به عمل در آید .(خادمی،1381 )
سیما ومحتوای دانشگاه
سیما و محتوا ی دانشگاه دو مولفه بنیا دی هستند که در تعیین جایگاه و نقش اجتماعی آن به طور مستقیم دخالت دارند دانشگاه جایگاه والاترین تعاملات منتهی به اجتماعی شدن انسان ها است به ویژه در زمانی که مولفه های فرهنگ ساز صورت سابق خود را از دست داده و تخصص شدن فرهنگ به همراه قابلیت ترویج و فراگیری آن سرنوشت دانشگاه و کلیت جامعه را به هم گره زده و بین آن دو ضمانت برقرار نموده است .
در تحلیل اهمیت و ماهیت دانشگاه ارزیابی از داده ها رخداده ها نشانگر ان است که خروجی دانشگاه تا چه حد تابع داده ها است و در چه دامنه ای از حداقل تا حداکثر دور از ذهنی نوسان دارد . یک دانشجو که به عنوان ستاد شناخته شده پس از گذراندن دروس و الزامات دوره کارشناسی ، کارشناسی ارشد یا دکترا در یک حد متعارف فارغ التحصیل شناخته شده و ممکن است در دوره تحصیل به یک منبع پایان نا پذیر سرمایه و افتخار تبدیل شده و آثار اجتماعی جاری و دامنه دار از خود به جا گذارد و با یک پژوهشی و یک یافته علمی و یا یک اثر منتشر شده اعم از کتاب یا مقاله تا چه حد می تواند تاثیر اساسی بر ساختار فرهنگی و اجرایی محیط داشته باشد . امروز دانشگاه به مراتب بیشتر از گذشته مورد توجه جامعه است و به عنوان یک هدف بزرگ برای نسل جوان ما که از صمیم قلب آرزوی دستیابی به آن را دارند مطرح است و به همین منظور سالانه میلیون ها جوان و به تبع آنها میلیون ها خانواده توان و بضاعت خود را بر آن متمرکز می نمایند .
پایگاه های اقتصادی و سیاسی و حاکمیت موثر و مقبول در دانشگاه ریخته می شود به عبارت دیگر آشنا ترین و مردمی ترین نهاد امید بخش برای توسعه پایدار دانشگاه است دانشگاه رسالت دار پیکان ایمان علیه کفر، علم علیه جهل ،وحدت علیه تفرقه ، معنویت علیه مادیت ، تعاون علیه خودخواهی و مسوول ، رساندن جامعه بر مرزهای دانش است و رابطه برگزیدگان جامعه با دانشگاه به مراتب فراتر از دوره تحصیلی آنها ارزیابی می شود چه در آن دوره روح دانش دوستی ، معرفت طلبی ، تکلیف شناسی و مسوولیت پذیری در دانشجویان تقویت می شود .و آنان را برای تمام دوره زندگی تجهیز معنوی می کند بیداری و نشاط سیاسی ملت ها و بر هم زدن نا معادلات و برخوردهای نقا دانه و حق طلبانه جوامع تا حد چشمگیری ریشه در ارتباط آنها با دانشگاه داشته و دارد . (مردیها،1382)
منزلت و قداست دانشگاه
منزلت و قداست دانشگاه به موجب آن شخصیت دانشگاهی را باید حاصل جمع تمام تجربیات خالصانه و آرمان خواهانه و از خودگذشتگی در کارزاری سرنوشت ساز دانشجو علیه جهل و نادانی دانست حریم دانشگاه باید مورد دفاع اجتماعی قرار گیرد و سیاست های حاکم بر دانشگاه باید زمینه ی تحولات چشمگیر علمی و تحقیقاتی را فراهم آورد . دانشگاه زمانی شایسته و ارزنده می باشد که افراد جامعه آن را تسهیل پیشرفت ، بلوغ فکری و تشخیص اجتماعی دانند . دانشگاهی بودن تحسین انگیز و ارزش آور باشد ( تسلیمی ، 1378 ) .
دانشگاه جایگاه آموزش و پژوهش
دانشگاه به عنوان متصدی علم و فرهنگ و بخشی از مسئولیت جامعه پذیری و فرهنگ مداری شهروندان را بر عهده دارد .
و انتظار می رود که در تصحیح انحرافات ایفای نقش کند دانشگاه را می توان با دو نگرش سنتی و دیگری نگرش مدرن نگریست در نگرش سنتی از این حیث اختلافی نیست که دانشگاه در مقام برتری نسبت به جامعه قرار گرفته است . که به دلیل اشراف خود هم می تواند و هم می باید در حل مشکلات جامعه نقش پیشتاز داشته باشد . اختلاف در این است که دامنه ی مسوولیت آن تا چه اندازه توسع یا تضمیین یابد .
بنابراین اگر آن دسته از حامیان این نگرش را که ضمن باور به برتری و مسوولیت دانشگاه نسبت به جامعه معتقدند ماموریت مشخص دانشگاه منحصر در حل بحرانهای علمی ، تکنولوژیکی است کنار بگذاریم باقی مانده این گروه بر این باورند که دانشگاه مسوولیت ، ماموریت و قدرت درمان بیماری های فرهنگی جامعه را دارد از این منظر می باید دانشمند ، حکیم ، عالم و . . . را به عنوان کسی که صاحب معرفت است و به تبع دانشگاه را به عنوان موسسه یی که تولید و عرضه ی معرفت را نهادینه می کند عناصری تلقی کنیم که کارکرد فرهنگی آنها حل بحرانهای فرهنگی اجتماعی ، شغلی از طریق حل بیماری جهل است دانشگاه به دلیل دانش بیشتر و محیط فرهنگی اجتماعی امکان هدایت و حل انحرافها و بحرانهای هویتی ، اجتماعی و فرهنگی را دارد . البته این امکان نیز وجود دارد که دانشگاه خود نیز دچار انحراف و بحران شود . دانشگاه در جامعه همان وظیفه یی را دارد که عالمی در میان جاهل : باید ارزشها را به دانشجو نشان دهد و راه رسیدن به ارزشها ، باورها و هنجارهای جامعه را به آنها بیاموزد در هر حال برتری علمی دانشگاه علی الاصول هم می تواند خود دانشگاه را از کجروی محافظت کند و هم می تواند آن را در موقعیت ارشاد اخلاقی و حل بحرانهای فرهنگی و اجتماعی و هویتی قرار دهد .(مردیها،1382)
نقش دانشگاه در حل بحرانهای فرهنگی و اجتماعی
روشن است که از این دیدگاه با توسعه ی ارتباط مستقیم با جامعه از طریق اشاعه ی دانش ، خصوصا بخش هایی از علوم انسانی که به حکمت علمی نزدیک تر است جامعه را از عوارض سوء رفتارهای خلاف هنجار آگاه کند . علاوه بر این دانشگاه می تواند استفاده از ظرفیتهای علمی و فنی خود راههای توسعه ی جامعه پذیری و فرهنگ مداری را تقویت کند . می تواند از امکانات نرم افزاری خود همچون هنر ، ادبیات ، فلسفه و . . . و نیز از ظرفیتهای سخت افزاری خود همچون تکنولوژی ارتباطات ، برای تقویت مدیریت بومی ، هنجارهای دینی و باورهای ملی کمک بگیرد و به این شکل در مقابل بحرانهایی که ناشی از آسیب فرهنگهای بیگانه است نوعی ایمنی فراهم کند ؛ همه ی اینها البته در کنار این خوش بینی است که میزان انحراف و یا بحران را در دانشگاه بسیار کمتر از اجتماع فرض کنیم .
اما بیرون از پارادایم ((هدایت متکی بر معرفت ))نقش دانشگاه در حل بحرانهای فرهنگی و اجتماعی چشم انداز کاملا متفاوتی پیدا می کند . از منظر علمیت اجتماعی ، دانشگاه بخش پیوسته از جامعه یی است که خود همانند سایر بخشها می تواند قربانی بحرانهای فرهنگی و اجتماعی باشد این درست است که میزان ایمنی بخشهای مختلف یک سیستم در برابر یک بحران ممکن است متفاوت باشد . و با توجه به آسیب پذیری و بحران زدگی به حل بحران می پردازد .(همان)
ساختار دانشگاه
ساختار دانشگاه به دلیل ارتباط نزدیک با راس هرم قدرت و با طبقه ی مسلط در باز تولید ساخت اجتماعی فرهنگی نقش مهمی دارد نظام آموزشی یکی از مهم ترین مراکز هنجارسازی در هر جامعه است و دانشگاه به عنوان مهم ترین قسمت نظام آموزشی مدرن به گونه یی برنامه ریزی می شود که به طور طبیعی ارزشهای مطلوب را روی خط تولید بیاورد نه به این معنا که به سوی آن دعوت کند و در رعایت آن را ضامن فضیلت بشمارد بلکه به این نحو هنجارهای تقویت کننده و دوام و بقای یک سیستم را که رعایت آنها ضامن موفقیت افراد و نهادهاست . به گونه ای طراحی می کند .
که تنها روش ممکن یا مطلوب به نظر آیند بدون فرض نوعی طراحی توطئه آمیز به گونه یی عادی و طبیعی دانشگاه به وسیله ی قواعد نانوشته و رفتارهای نمادین و ارزش گذاریهای ضمنی چنان می کند ؟ رفتار و اخلاق و افکار و گفتمانی باز تولید شود که به اصطلاح به سیستم جواب می دهد و مطلوب آن است، مثلا اگر دانشجویان اعتقاد دارند که تحصیل در رشته های صنعتی ارزش بیشتری نسبت به تحصیل در رشته های علوم پایه دارد این اعتقاد نوعی پاسخ به نیاز نظام اقتصادی فرهنگی است و اگر رفتار خالی از اعتراض و خشونت نشانه ی شخصیت شمرده می شود به دلیل این است که در باز تولید نظام سیاسی فرهنگی تاثیر دارد بنابراین دانشگاه در سامان هویت سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی سهیم است و سهم آن هم از اهمیت قابل ملاحظه ای برخوردار است . البته این ساختار دانشگاهی بیشتر در جوامع دارای ثبات صورت می گیرد.و در جوامع در حال گذر خصوصا در فضاهای دستخوش ناپایداری و نابسامانی ، نقش دانشگاه تا حدودی تغییر می کند آن بخشی از دانشگاه که بیشتر از طبقه ی مسلط و لایه های ممتاز ریشه می گیرد کماکان در خدمت باز تولید نظم مستقر است اما قسمت اعظم آن که با طبقه ی متوسط در ارتباط است به طراحی و معماری نظم جدید مشغول می شود به عبارت دیگر به نظر می رسد همواره بخشی از دانشگاه در باز تولید نظم مستقر و بخش دیگری از آن در جایگزینی آن فعال است اما نسبت میان این دو در زمانها و مکانهای مختلف متفاوت است در شرایط نظم مستقر ، دانشگاه در حفظ توجیه ، تقویت و بازآفرینی این نظم کمال دخالت را دارد . طالبان تغییر یک اقلیت حاشیه یی را تشکیل می دهند در شرایطی هم که نظم مستقر چه در قالب انقلاب و چه در قالب اصلاح دچار فتو رشد باز هم دانشگاه است که در تضعیف ، تخریب پیشنهاد بدیل و استقرار نظم جدید نقش کلیدی بازی می کند و اقلیت طرفدار نظم سابق حاشیه نشین می شود .
معنای سخن فوق این است که کارکرد دانشگاه در تعیین وضعیت اجتماعی صرفا به لحاظ قدر مطلق متفاوت است نه با نظریه مثبت یا منفی بودن آن دانشگاه در معادلات تاسیس تثبیت و تغییر سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی عامل قدرتمندی است که می تواند از این قدرت خود به منظورهای متفاوتی بهره بگیرد
و این منظورهای متفاوت و نوع بهره گیری آن همچون سایر حوزه های اجتماعی تابع قواعد بازی اجتماعی و منطق موقعیت است و از نظام نامه ی اخلاقی یا ارزش مستقلی که بریده از شرایط باشد پیروی نمی کند یعنی دانشگاه به عنوان یک زیر جهان اجتماعی هم در بحران آفرینی هم در بحران زدگی و هم در بحران زدایی قدرت ایفای نقش دارد تفاوتش با دیگر زیر مجموعه های اجتماعی ، قدرت برتر آن در این امور است این برتری هم البته از نوع برتری منشی و ارزشی و قدرت اخلاقی و قدرت هدایت و . . . نیست بلکه برتری روش ناشی از تجهیز به دانش ابزاری است .(تسلیمی،1378 )
هویت یابی در دانشگاه
دانشگاه دقیقا به واسطه برخورداری از پدیده یی به نام دانش متراکم می تواند در هویت یابی نقشی مهم تر از سایر حوزه های اجتماعی ایفا کند . اما این نقش به واسطه ی روشنی بخشی علم نیست به واسطه هویت ابزاری آن است هویت ابزاریی مه قدرتمند و خنثی است قدرت دانشگاه در یک جامعه به منزله ی قدرت ابزار سازی آن جامعه است که شامل انواع نرم افزار و سخت افزار آن می شود علوم فنی و علوم انسانی قادرند دانشگاه را به مرکزی تبدیل کنند که با استفاده از ابزارهای عینی و علوم انسانی ذهنی ( حقوق ، سیاست ، تبلیغات ) قدرت نفوذ فوق العاده این به دست آورد و اثر گذار باشد ( مردیها،1382)
نظرياتی در مورد زمينه شكل گيري هويت و بحران هويت جوانان و نوجوانان
1-3- 1 نظريه كور تينيز
وي يك ديدگاه ساختار مشترك را عنوان نمود . كورتينيز ( 1999 ) به نقل از شواتز 2001 ديدگاه خود را از اگزيستانسياليسم فرانسوي ژان پل سارتر كه به تدريج كنار گذاشته مي شد بيرون كشيد . وي به اين دليل نظريه خود را ساختار مشترك نام گذاشت كه هويت را در تركيبي از رشد اخلاقي ، ديدگاه اگزيستانسياليستي ، كنترل خود و تلفيق خصوصيات شخصي در نظر گرفت همچنين رشد هويت را به عنوان يك پروسه مشترك بين افراد و محيط فرهنگي و اجتماعي آنان مي دانست ( آدافر ، مارشال 1996 ) .
بر اساس نظريه وي جامعه فرصتهايي را براي رشد ظرفيتهاي شناختي ، رواني اجتماعي ( مانند مهارتهاي اجتماعي ، اعتبارات آموزشي و . . . ) افرادش فراهم مي كند . بر اين اساس افراد مسئول توسعه ، رشد و تكامل جامعه هستند . از ديدگاه ساختار مشترك كورتينيز افراد به عنوان يك عامل فعال خود جهت دهنده در نظر گرفته مي شوند .
كه مي توانند از بين متغيرهاي مختلف در دسترس انتخاب كرد و بالطبع در مقابل اين انتخابها و نتايج آن مسئول مي باشند انتخابهاي زندگي به روشي است كه به صورت موثر كاوش و نياز به استفاده از مهارتهاي حل مسئله و يا استفاده از تفكر بحراني را تسهيل مي كند ( الياس و همكاران ، 1986 ، اسپيواك و شور 1982 ، به نقل از شوارتز 2001 ) .
كورتينيز سه پروسه حل مسئله را جهت تسهيل در شكل گيري هويت عنوان نمود :
1 ـ خلاقيت : ميزاني كه فرد قادر به نوآوري و اختراع براي ايجاد متغيرهاي مختلف در انتخابهاي زندگي و در طي پروسه كاوش مي باشد .
2 ـ قضاوت : بيانگر ميزان توانايي فرد در توجه به جنبه هاي سازگارانه مختلف با توجه به جنبه هاي مثبت و منفي انتخابهاي زندگي براي هر متغير ( مزايا و معايب ) مي باشند .
3 ـ ارزشيابي بحراني : بيانگر درجه اي است كه فرد قادر به بررسي و يا مجادله كردن در مورد متغيرهاي مختلف بود و تمايل به تغيير انتخاب اصلي خود دارد .
2 ـ 3 ـ 1 نظريه آدافر :
وي ديدگاه روانشناسي اجتماعي رشد را در رابطه با هويت مطرح نمود كه يك مدل توسعه يافته با تمركز چند بعدي بر ديدگاه رشد زمينه اجتماعي است ( آدافر و مارشال 1996 ) در حالي كه كورتينيز از زمينه اجتماعي به عنوان يك پديده اساسي وسع ياد مي كند آدافر زمينه اجتماعي را به دو سطح كوچك و بزرگ تقسيم مي نمايد . زمينه هاي كوچك به تغييرات بين فردي و روابطي كه در آن هويت فردي مستقيما بر روي آن تاثير دارد مانند مفهوم محاورات و يا فرمهايي از تماسهاي مستقيم اشاره دارد در حالي كه زمينه هاي بزرگ اشاره به زمينه هاي فرهنگي و اجتماعي دارد كه هويت اجتماعي را بر اساس درخواستها ، هنجارها باورها و رفتارهاي فرهنگي شكل مي دهد تاثيرات زمينه هاي بزرگ در هنجارهاي فرهنگي توسط والدين به كودكان آموخته مي شود ( برو، 1979 به نقل از شوارتز )
3 ـ 3 ـ 1 نظريه كوته :
وي مدل عالي هويت را مطرح مي كند در واقع كوته ( 1996 ) به يك ديدگاه اجتماعي از هويت اشاره دارد كه تحليلي در سطح ساختاري ـ اجتماعي است در اين نظريه هويت شخصي از يك ديدگاه بزرگ بررسي مي شود هر چند كه كوته اين مكانيسم را بر اساس آنچه كه هويت را شكل مي دهد ( مانند گفتگو با همسالان با موسسات اجتماعي ، اعضاي خانواده و ديگر منابع اجتماعي ) توجيه مي نمايد .
تئوري وي متمركز بر نتايج پروسه شكل گيري هويت است كه آن را داراي فرد در زمينه مهارتهاي ويژه باورها و نگرشها مي داند . او اين دارائي ها را به عنوان منابعي در نظر مي گيرد كه افراد مي توانند براي ارتباط و عضويت هاي اجتماعي از آن استفاده كنند منابع محسوس شامل دارائي هاي مالي ، عضويت كلوپها و . . . مي باشد در حالي كه منابع نامحسوس دلالت بر اسناد شخصي از توانايي هاي خود براي تغيير دارائي هاي اجتماعي از طريق ديگران و موسسات اجتماعي نظير مدرسه ، كلوپها و . . . دارد ( شواتز 2001 ) .
در بيشتر تحقيقات مربوط به هويت معمولا محتواي هويت بر اساس يك تعريف عملياتي در حوزه هايي نظير مذهب ، شغل ، نقشهاي جنسيتي و غيره به وسيله پرسشنامه و يا مصاحبه سنجيده مي شود . هويت نوجوانان درون ابعاد محتوايي مشابه نيز ممكن است تاكيد بر عناصر متفاوت داشته باشد به طور مثال درون حوزه مذهب بعضي از نوجوانان شايد تاكيد بر عناصر متفاوت داشته باشد به طور مثال درون حوزه مذهب ، بعضي از نوجوانان شايد تاكيد بر انتظارات مذهبي والدين و اعضاي خانواده خود داشته و بعضي ديگر تاكيد بر باورهاي شخصي و احساسات معنوي و عده اي متمركز موقعيت ها و پرستيژهاي اجتماعي كه از برنامه هاي مذهبي عمومي و باورها و ادعا هايشان به دست مي آورند داشته باشند آنچه كه آلپورت 1950 به عنوان مذهب بيروني از آن نام مي برد ( برزونسكي و همكاران 2003 ) .
يك ديدگاه ديگر از محتوي هويت تاكيد بر طبيعت اسنادها يا عناصر در مفهومي از آنچه كه هويت فرد بر آن اساس تعريف شده است دارد به طور مثال چيك و بريگز 1982 تاكيد بر سه محتواي هويت دانشجو كه شامل : اجتماعي ، شخصي و جمعي مي باشد هويت اجتمايي ريشه در عناصر شخصي عمومي مانند اعتبار آبروي شخص وجهه عمومي و تاثير داشتن بر عقايد ديگران دارد هويت شخصي يك اسناد شخصي شامل ارزشها ، اهداف دانش شخص و يك موقعيت رواني منحصر به فرد مي باشد هويت جمعي متمركز بر انتظارات و استانداردهاي هنجار افراد مهم گروههاي مرجع ؛ جامعه ، كشور و مذهب مي باشد .
در مطالعه ماركستروم ـ آدافر و اسميت 1996 به نقل از آدمنر 1998 بر روي آزمودنيهاي مورمون و غير مورمون نشان داده شد كه نمرات نوجوانان با جهت گيري مذهبي بيروني به طور معناداري در وضعيت نامتمايز بالاتر و با جهت گيري مذهبي دروني به طور معناداري در اين وضعيت پايين تر بود . هر دو گروه بي تفاوت و مذهب بيروني به طور معناداري نمرات بالاتري از گروه مذهب دروني در وضعيت تعويض اختيار به دست آوردند .
همچنين ماركستروم ، آدافر هوفستارا و دوگهر 1994 به نقل از آدافر 1998 .
ارتباط بين شكل گيري هويت و مذهب را در نوجوانان مورمون و غير مورمون بررسي كردند آنها كشف كردند كه آزمودنيهاي مورمون به طور معنادار نمرات بالاتري از نمونه نوجوانان غير مورمون در مقياس ايدئولوژيك و بين فردي وضعيت تفويض اختيار داشتند زماني كه حضور در كليسا نيز به عنوان يك متغير مورد توجه قرار گرفت نتايج نشان دادند كه افرادي كه به صورت هفتگي به كليسا مي رفتند نمرات بالاتري از لحاظ هويت بين فردي در وضعيت تفويض اختيار و از لحاظ هويت ايدئولوژيكي در وضعيت كسب شده به دست آوردند .
همچنين اين افراد نمرات پاييني از لحاظ هويت ايدئولوژيكي در وضعيتهاي نامتمايز و مهلت خواه داشتند در حالي كه براي غير مورمون ها حضور كمتر در كليسا با هويت كسب شده رابطه بالايي داشت .
دانشمندان معتقدند كه مذهب يك منبع حمايتي براي افراد است كه در رويارويي با مشكلات كمتر آسيب ببيند بنابراين مقابله هاي مذهبي نظير دعا و نيايش ، توسل و توكل به خداوند و . . . كه متكي بر باورها و فعاليتهايي مذهبي است در سلامت رواني جوانان و نوجوانان كمك مي كند ( رابرت 1992 به نقل از احمديان 1382 ).
4 ـ 3 ـ 1 نظريه استانلي هال:
به عقيده مال رشد و تكامل آدمي از تغييرات عوامل فيزيولوژيكي متاثر مي شود اين روانشناس مرحله نوجواني را به عنوان چهارمين دوره رشد و تكامل طبقه بندي نمود كه از 13 سالگي تا حدود 22 تا 25 سالگي را شامل مي شود و آن را دوران فشار و طوفان و نيز دوران توانايي فوق العاده جسماني ، عقلي و عاطفي مي دانست و آن را تولدي تازه مي خواند .
5 ـ 3 ـ 1 ـ نظريه اتورانك:
به نظر رانك در نوجواني اراده شخصي استقلال و قدرت بيشتري مي يابد و آن قدر نفوذ پيدا مي كند كه با هر قدرت ديگري كه خلاف آن عمل كند مخالفت مي ورزد رانك نوجواني را مهمترين مرحله آزادي از فشارهاي بيروني و دروني مي داند و به ضرورت رعايت اين خاصيت روان شناختي در دوره نوجوانی تاكيد مي ورزد .
6 ـ 3 ـ 1 نظريه بلوزا :
تبيين او در مورد فرآيند ثانويه فرديت به نظريات ماهلر متكي است كه فرآيندهاي جدايي و تفرد نوزاد را تشريح كرده بود و بلوغ نوجواني را به عنوان تجربه ثابت فرديت در نظر گرفت وي نوجواني را به صورت زماني مي بيند كه صرف تجزيه و تحليل آن چيزي مي شود كه به عنوان خود ( درون فكني هاي والدين ) در نظر گرفته شده است به اين منظور كه سازماندهي ديگري ايجاد شود او افكار و اعمال بازگشتي لازم براي رشد بيشتر را پديده شايع همراه با از دست دادن من كودكي مي داند .
7 ـ 3 ـ 1 نظريه والون :
به نظر والون در دوره نوجواني دوباره انتظارات و شخصيت و نيازهاي من در درجه اول اهميت قرار مي گيرند اما رفتارهاي متضاد نيز امكان بروز دارند كليه تعارض ها ، ابهام ها و دگرگوني ها منشا پيشرفتهاي تكويني اند و در نهايت هسته و خمير مايه وحدت شخص را مهيا مي كند والون در توضيح اين معنا مي گويد : با گذشت سالها و از ميان تمامي تغيير شكلها او همان موجود واحد است با اينكه وحدت او از تعارضها و تضادها شكل گرفته است با اين حال اين امر مانع رشد وحدت تازگي و بديع بودن آن نخواهد شد ( احدي و محسني 1378 ) ص 113 ) .
8 ـ 3 ـ 1 ـ نظريه اشبرانگر :
از ديدگاه او نوجواني تنها يك انتقال ساده از كودكي به بزرگسالي نيست بلكه مهمتر از ان شكل گيري تركيب ذهني ساخت رواني و كمال رشد است اين روان شناسي ملاك بلوغ و اثبات نسبي هماهنگ را خود پذيري و وحدت شخصيت مي داند از نظر او نوجوان خود را يك واحد جامع در حال رشد مي نگرد كه تجارب در او جذب مي شود و جزئي از واحد كل وجود منحصر به فرد او مي گردد نوجوان فعالانه مي كوشد تا در نتيجه هويت شكوفا و شخصيت شكل يافته و استقلال جوي فردي نظامي از ارزشهاي شخصي را درباره زيبايي ، دين ، عشق ، حقيقت ، قدرت و ثروت به دست آورد .
9 ـ 3 ـ 1 نظريه مارسيا :
رويكرد مارسيا 1966 كوششي براي ايجاد روايي سازه براي بحران مرحله 5 رشد رواني ـ اجتماعي اريكسون بود . او با كار كردن بر روي نوشته هاي در تحليل خود اريكسون دو بعد كاوش و تعهد را در فرآيند شكل گيري و هويت تعيين كرد و بر پايه اين دو بعد پايگاه هويت را مشتق كرد كه هر يك هم كناري سطوحي از كاوش و تعهد را نشان ميدهد .
مارسيا 1993 ، با تحقيق بر روي 300 دانشجو در سنين قبل از 25 سالگي و با انجام مصاحبه هاي نيمه سازمان يافته و مطالعه آن وجود 4 پايگاه هويت را در جريان هويت يابي نوجوانان تاييد نمود . بدنه گسترده اي از ادبيات تحقيق وجود دارد كه اعتبار افتراقي پايگاه هاي هويت مارسيا اثبات مي كند ( مارسيا واترمن ، آرچر و اورلوفسكي 1993 موس 1996 ) .
در نظريه مارسيا كاوش شامل تاملات فعال روي راه حل هاي ممكن عناصر هويت براي يك احساس كاملتر شدن خود است و تعهد نزديك شدن به مجموعه اي اختصاصي از اهداف ارزشها و عقايد است .
چه خود انگيخته و چه برگرفته از ديگران باشد ) كاوش در نظريه مارسيا با بحران در نظريه اريكسون مساوي است ) بر پايه اين دو بعد ( تعهد و كاوش ) مارسيا 4 پايگاه هويت را به شرح زير مجزا كرد :
1 ـ دستيابي به هويت ( هويت موفق )
2 ـ هويت مهلت خواه ( وقفه هويت يابي )
3 ـ هويت زود هنگام ( ضبط هويت )
4 ـ هويت سردرگم ( پخش هويت )
10 ـ 3 ـ 1 نظريه اريكسون :
اريكسون در سال 1968 در كتاب هويت جواني و بحران يك چارچوب نظري در زمينه شكل گيري هويت و سنجش آن ارائه نمود ( آدافر 1999 ) .
او نوجواني را مرحله اي از رشد مي بيند كه در آن احساس هويت به دست مي آيد به نظر وي ، نوجواني خلائي بين كودكي و بزرگسالي است وقفه رواني لازمي است كه زمان و انرژي را به نوجوان براي آزمايش نقش و تصور آن ميدهد . افرادي كه با احساس هويت خود نيرومندي از اين مرحله بيرون مي آيند براي رو به رو شدن با بزرگسالي به اطمينان و قطعيت مجهز هستند و آنهايي كه در رسيدن به هويت منسجم ناكامي مانند دچار سردرگمي نقش مي شوند .
از ديدگاه اريكسون هويت وحدتي است كه بين سه سيستم زيستي ، اجتماعي و رواني به وجود مي آيد و بدان وسيله نوجوان مي داند كه كيست چه مي خواهد و به جه جامعه و فرهنگي تعلق دارد اهداف آينده اش را به خوبي مي شناسد در صورتي كه چنين وحدتي حاصل نشود نوجوان دچار پريشاني مي گردد و به اختلالات رفتاري و رواني گوناگون گرفتار مي آيد .
اريكسون به اهميت متن اجتماعي به خاطر ارائه چيزي براي جستجو و چيزي كه مي تواند حقيقت باشد تاكيد مي كند و نسل والدين را مسئول ارائه يك چارچوب ايدئولوژيك به نوجوانان مي داند حتي اگر اين ارائه فقط به منظور فراهم ساختن در برابر نوجوانان باشد كه از آن سرپيچي كنند و به ارزشهاي خود ساخته روي آورند ( كروگر 1996 ) .
اريسكون (1968)اصطلاح بحران هويت را براي فرآيند فعال توصيف خود به كار برد و از نظر او بحران يك مرحله تغيير يك لحظه قطعي در هنگامي است كه رشد بايد از يك راه يا راهي ديگر پيش برود يكپارچگي منابع رشد براي بهبود و تمايز بخشي بيشتر است .
اريكسون معتقد است شكل گيري موفقيت آميز هويت به خصوصيت وفاداري منجر مي شود كه عبارت از توانايي زيستن بر طبق وظيفه شناسي و ثبات قدم است علي رغم تضادهايي كه ناگزير در بين ارزشها اتفاق خواهد افتاد ( كاروروشی ببر 1996 ، به نقل از شيخ روحاني 1381 ) .
طبق نظر اريكسون 1968 رشد احساس هويت حداقل 2 معنا در پي دارد :
1 ـ ما يك معنا بنيادي از اينكه چه كسي هستيم داريم كه در طول زمان نسبتا ثابت است .
2 ـ بين ديدگاه ما از خودمان و نظر ديگران راجع به ما تقريبا همخواني وجود دارد (مردیها،1382).
مروری بر پیشینه تحقیق
شیخاوندی در مقاله ای به عنوان تأخیر در تکوین هویت ایرانی در جریان تجدد "پس از طرح مسئله و مروری گذرا به مختصات هویت" و مرجع های مادی، جسمی، تاریخی، فرهنگی، اجتماعی- جامعوی به خاستگاه هویت های دهشی(محول)، خونی، خاکی و فرهنگی بطور عام می پردازد و سرانجام در بخش یکم روی "هویت ایرانی" به عنوان "هویت ملی" یا جامعتی تأکید می کند. در بخش دوم، مسئله تحول هویت های ایلی-قبیله ای در جریان گذارد و اجتماعات فرد قوی- محلی به جامعه مدرن ملی و در نتیجه تکوین تدریجی ملت و همبستگی ملی، به عنوان یک پدیده تاریخی سیاسی جامعوی مطرح می شود که طی آن به مولفه های تکون ابعاد سرزمینی-زبانی، نهادهای دینی، دولتی، ارتباطات، اقتصاد کلان و ایران شمول و تأمین یکپارچگی سیاسی- جامعتی و اشتراکات نسخه های زمانی، زبانی، عادی و ... اشاره دارد. بخش سوم شامل تجزیه و تحلیلی است از متن (شناسنامه) به عنوان یک سند(جامعوی) دو لنزه که حاوی هویت های ذهنی و کنشی (محول و محقق) پیدا و پنهان است. در بخش چهارم علل تأخر در تکون "هویت ایرانی" یا " کشور روند" مطرح می شود که نویسنده آن را ناشی از تأخیرتاریخی- سیاسی در تشکیل نهادهای مدرن ملی از یک سو و ترویج و تعمیم رسانه های فرهنگی- آموزشی و پیوند "پیرامون" به مراکز از سوی دیگر می داند در پایان پیشنهادهایی را برای تربیت حس همبستگی ایرانی و تقویت و درونی کردن آن ارائه می دهد. ( شیخاوندی، 1379)
ترلسلی وقایعی، در پژوهشی با عنوان "هویت های جمعی و جهانی شدن" به تحلیل یکی از مباحث مربوط به گفتمان هویت های جمعی فرد و مکان و ارتباط آن با جهانی شدن پرداخته و با بررسی دیدگاه های کلاسیک جامعه شناسی و گفتمان پست مدرنیسم و نیز نظریه اندیشمندان متاخر به نقایص نظری و روش شناختی کار اشاره کرده.
ارشد خرگردی در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان "عوامل اجتماعی موثر در بحران هویت در بین دانشجویان کارشناس دانشگاه تبریز" بحران هویت را موضوعی می داند که مورد توجه روانشناسان و جامعه شناسان بحران هویت را در حالت گذرا از جامعه سنتی به صنعتی ریشه یابی می نماید، در این تحقیق توجه اصلی به متغیرهای اجتماعی موثر بر بحران هویت بوده لذا برخی فاکتورها همچون ضعف ارزشهای فرهنگی، ضعف ارزشهای مذهبی-ضعف ارزشهای مذهبی و ضعف عزت نفس شناسایی گردید و برای تبیین رابطه منطقی بین متغیرهای فوق و بحران هویت از نظریه های گوناگون استفاده شده است که عبارتند از نظریات جرج هربرت مید، چارلز هورتن کولی، تالکوت پارسوتر، ابن خلدون و پیتر بورک در آخر این پژوهش نتیجه می گیرد که برخی از عوامل تأثیر گذار در بحران هویت عوامل اجتماعی می باشد. (ارشد خرگردی 1381)
باقری در تحقیقی با عنوان "عناصر تشکیل دهندۀ هویت در بین دانشجویان دانشگاه تبریز" در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد. چنین بیان می دارد که هویت یک ماهیت ترکیبی دارد و نمی توان تعریفی جامع و مانع از آن ارایه کرد؛ هویت یک مفهومی است که هم زمینه های فردی و هم زمینه های روانی- اجتماعی دارد و دارای ابعاد مختلفی است که نسبت به زمان و مکان و شرایط اجتماعی-اقتصادی و سیاسی تغییر می کند. او ایران را به عنوان یک جامعه در حال گذرا دارای سه عنصر عمده هویتی دینی ( بعد اعتقادی، شناختی؛ مناسکی، پیامدی و تجربی)، هویت ملی (تاریخ مشترک، زبان مشترک، سرزمین و زادگاه مشترک، ساختار سیاسی مشترک و منافع مشترک) و هویت مدرن(با ابعاد مدرنیته حقوقی-سیاسی، مدرنیته تکنیکی-اقتصادی و مدرنیته روحی روانی) می داند. این مطالعه در بین دانشجویان کارشناسی دانشگاه تبریز با روش پیمایش و بهره گیری از تکنیک مصاحبه و پرسشنامه صورت گرفته. روش نمونه گیری طبقه بندی به تفکیک دانشکده و جنسیت پاسخگویان بوده و در تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل عاملی استفاده شده است. و نتایج ذیل بدست آمده است.
هرقدر جامعه به سمت مدرنیته حرکت می کند، هویت مدرن جای هویت ملی و دینی را می گیرد.
میزان عناصر هویت (ملی، دینی و مدرن) در میان هرکدام از دانشجویان دانشگاه تبریز متفاوت است. میزان هویت مدرن دانشجویان 27/85 نسبت به هویت ملی 54/75 و هویت دینی با 97/73 بیشتر است.
نتیجه کل تحقیق چنین است که بین هویت مدرن و مشخصات فردی دانشجویان رابطه معناداری وجود ندارد چراکه دانشجویان به سمت هویت مدرن و مدرنیته حرکت می کنند. (باقری ،1382).
آلمادر تحقیقی در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان "بررسی عوامل موثر بر شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان سال سوم دبیرستان منطقه 5 آموزش و پرورش تهران" اینگونه نتیجه می گیرد که:
خانواده و مدرسه بیش از سایر عوامل جامعه پذیری در شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان مؤثر است.
به علت کنترل خانواده بر ارتباط دانش آموزان با دوستان و همسالان فرد در جامعه آماری، عامل همسالان تأثیر مهمی در شکل گیری هویت فرهنگی نداشته است.
موقعیت اجتماعی خانواده تأثیری در شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان نداشته است.
تحلیل ها نشان داده که شخصیت فردی یا "من فاعلی" تنها عاملی است که بطور مستقیم در هویت فرهنگی این گروه موثر بوده است.
مشارکت خانواده در فعالیت های سیاسی-عبادی بیش از سایر عوامل در شکل گیری هویت فرهنگی موثر بوده است.
عوامل ذهنی و تعلقات نظری بیش از عوامل عینی و مشارکت عملی واریانس هویت فرهنگی را تشکیل می دهد.
مشارکت دانش آموزان در محیط آموزشی از عوامل مهم جامعه پذیری و ایجاد تعلیق به جامعه است.
دلفانی در پایانه نامه کارشناسی ارشد تحت عنوان "مطالعه و بررسی عوامل موثر بر شکل گیری هویت اجتماعی جوانان شهر بابل" ابعاد مختلف هویت اجتماعی را هویت دینی، هویت ملی، و هویت خانوادگی برمی شمارد و مولفه های موثر بر هویت اجتماعی جوانان را پایگاه اقتصادی-اجتماعی، میزان رضایت از خود، توانایی عقلانی کردن امور، میزان اعتماد به نفس، گستره شبکه ارتباط می داند. دلفانی این پژوهش را به روش پیمایش و با بهره گیری از تکنیک پرسشنامه به انجام رسانده و جامعه آماری او را تمام جوانان (زن و مرد) 29-18 سال شهر بابل تشکیل داده اند.
در این تحقیق تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک آماری کای اسکوئر و گاما صورت پذیرفته نتایج تحقیق به شرح زیر بوده است. از پنج متغیر مستقل، بین پایگاه های اقتصادی اجتماعی و هویت اجتماعی و سه بعد. پیش گفته آن رابطه معنا دار و معکوس وجود دارد و بین متغیرهای توانایی عقلانی کردن امور، میزان اعتماد به نفس، گستره شبکه ارتباطی و هویت اجتماعی رابطه معنا دار و مستقیم وجود دارد و بین متغیر میزان رضایت از فرد و هویت اجتماعی و نیز سه بعد هویت خانوادگی-هویت دینی و هویت ملی رابطه معناداری وجود ندارد. (دلفانی،1384)
بررسی عوامل فرهنگی-اجتماعی موثر در هویت اجتماعی جوانان شهر هشتگرد به صورت مطالعه موردی می باشد که به شیوه پیمایش انجام شده است. (مهدی اصل زعیم- زمستان 1386)
اطلاعات لازم این پایان نامه از طریق پرسشنامه از جمعیت نمونه 376 نفری جوانان 29-15 سال هشتگرد به نسبت مساوی زن و مرد و به صورت تصادفی جمع آوری گردیده است. دراین بررسی جهت تبیین و تحلیل موضوع پژوهش از نظرات آنتونی گیدنز بهره گیری شده و متغیرها به صورت تعاملی با یکدیگر در نظر گرفته شده اند و از نظریات گیدنز متغیرهای رضایت از خود، اعتماد به نفس، اعتماد بنیادین، توانایی عقلانی کردن امور، گستره شبکه ارتباطی، پایگاه اقتصادی اجتماعی استخراج شده و متغیر هویت اجتماعی نیز در سه بعد هویت ملی، دینی و خانوادگی مورد بررسی قرار گرفته است. در پردازش اطلاعات از روش های آماری توصیفی و استنباطی بهره گیری شده از جمله برای ثبت فرضیات مبنی بر همبسته بودن متغیرها از ضریب همبستگی کندال تائو و ضریب اسپیرمن و برای آزمون معناداری تفاوت متغیرها بین دو گروه مردان و زنان از آزمون مان وایت نی استفاده شد که نتایج تحقیق نشان داد که بخش عمده ای از متغیرهای پیش گفته با یکدیگر همبسته می باشند به گونه ای که بیشترین همبستگی را متغیرهای رضایت از خود، اعتماد به نفس- توانایی عقلانی کردن امور، هویت ملی، هویت دینی و هویت خانوادگی با یکدیگر داشته اند و متغیرهای اعتماد بنیادین، گستره شبکه ارتباطی و پایگاه اقتصادی-اجتماعی کمترین همبستگی را با سایر متغیرها از خود نشان دادند و نتایج پژوهش حاکی از این مهم است که 73 درصد از پاسخگویان دارای هویت ملی در حد بالا، 73 درصد دارای هویت دینی درصد بالا و 85 درصد دارای هویت خانوادگی در حد بالا می باشند. هویت ملی با ضریب همبستگی 422/0 با هویت دینی همبسته می باشد و با ضریب 289/0 با هویت خانوادگی همبسته است.
با توجه به اهمیت موضوع هویت و شکل گیری آن در ابعاد و انواع مختلف از سنین نوزادی و کودکی تا نوجوانی و بزرگسالی ، اساس تمرین تکلیف هر فرد آگاهی و پذیرش خود می باشد . هویت خود و کتبی خود را دریابد . از این رو ، روانشناسان علوم اجتماعی ، نظریه پردازان و بسیاری از پژوهشگران به تحقیق و بررسی در مورد هویت پرداخته اند . ازجمله تحقیقی که در این رابطه انجام شد . بررسی و مقایسه انواع هویت در ابعاد اعتقادی و روابط بین فردی در دانشجویان دختر وپسر دانشگاه شهید چمران اهواز که توسط حسین شکُرکن...و کمتر مرتضی امیدیان – دکتر بهمن نجاربان دکتر جمال تحقیقی انجام شد . این پژوهش به منظور بررسی و ضیعت هویت از نظر نحوۀ توضیح افراد در چهار حالت هویت سرد رگم – زود هنگام – مهلت خواه – و کسب شده در دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز از طراحی و اجرا شد . فرضیه اصلی این پژوهش یعنی تفاوت معنی دارد و فراوانی چهار نوع هویت ذکر شده در کل نمونه و دانشجویان دختر وپسر با استفاده از روش آماری مجذور مورد تحلیل قرار گرفت و فرضیه پژوهشی در کل نمونه و دانشجویان دختر وپسر تأیید گردید همچنین در ابعاد هویت – اقتصادی و روابط بین فردی در کل نمونه و دانشجویان دختر و پسر تأیید گردید نتایج با توجه به دیدگاه اریکسون و مارسیا مورد بحث قرار گرفت .
تحقیق دیگر که توسط مرتضی امیدیان و حسین شکرکن.. صورت گرفت.
مقایسه ی وضیعت هویت یابی در دانش آموزان دختر و پسر مقطع پیش دانشگاهی خوزستان می باشد .این پژوهش برای مقایسه ی وضیعت هویت یابی در دانش آموزان دختر وپسر پیش دانشگاهی استان خوزستان اجرا شد . 500 دانش آموز دختر وپسر بصورت تصادفی انتخاب و به شکل تجدید نظر شدۀ آزمون هویت بنیون و آدفرآزمون شده اند .آزمونی ها در حالت های هویت سردرگم – زودهنگام ، مهلت خواه و کسب شده در هویت کلی و بعد اقتصادی و بعد روابط بین فردی و حوزه های فردی این دو بعد با هم مقایسه شدند از نظر هویت کلی ، تنها در هویت سردرگم تفاوت دو جنس معنا دار بود و پسرها نمرۀ بالاتر از دختران داشتند و در بعد اقتصادی در هیچ حالتی تفاوت معنا دار نبود ولی در روابط بین فردی نمرۀ هویت سردرگم نمرۀ دخترها و در هویت زودهنگام نمرۀ پسرها بیشتر بود در حوزۀ مذهب ، حالت سردرگم در پسرها بیشتر بود و درحوزۀ ملیت در دو حالت کسب شده و زود هنگام نمرۀ دخترها بیشتر بود و نتایج با توجه به دیدگاه مارسیا و اریکسون بررسی شد.
تحقیق دیگری بررسی تأثیر انسجام و انعطاف پذیری خانواده بر شکل گیری هویت در نوجوانان بوسیله محمد رضا رزمی برای اخذ کارشناسی ارشد در رشته روانشناسی تربیتی از دانشگاه شیراز این تحقیق به هویت یابی فرایندی خودکار و غیر ارادی نبست بلکه تحت تأثیر عوامل بیرونی جو خانواده قرار دارد . پژوهش حاضر نیز با هدف تعیین تأثیر سطوح با لا و پایین انجام و انعطاف پذیری در خانواده بر شکل گیری هویت در ابعاد «تعهد»و «اکتشافت »و حیطه های«ایدئولژیک»و «بین فردی » . در ارتباط با شغلی ، مذهبی ، سیاسی ، ارزش یابی ، دوستی ، خانواده ، روابط دختر وپسر ، نقش های جنسی انجام شد.
نمونه ی مورد مطالعه 551 نفر از دانش آموزان سال سوم دبیرستان شیراز و دانشجویان سال اول دانشگاه شیراز 129 نفر دانشجو پسر و 133 دانشجو دختر 150 دانش آموز پسر و 139 دانش آموز دختر بود . ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش عبارت بودند از پرسشنامه های «انسجام خانواده » «انعطاف پذیری مثبت»و«فرایند هویت خود»(EIPQ) نتایج بدست آمده حکایت از آن داشتند که سطوح بالا و پائین انسجام خانواده ، تأثیر معنی داری بر نمرات بعُد «اکتشاف» افراد دارند.(F(44901) = ε19، P=%2 و غیر ........
و به طور کلی این پژوهش نشان می دهد که انسجام و انعطاف پذیری خانواده ،به گونه ای معنی دار ، شکل گیری هویت نوجوانان دختر و پسر را تحت تأثیر قرار می دهد .
تحقيق خانمها گودرزي و نيك فرجام ( دانشجوي كارشناس ارشد ) دانشگاه فردوسي مشهد در رابطه با پايگاه هويت و ويژگي هاي شخصيتي در دانشجويان دانشكده علوم تربيتي دانشگاه فردوسي مشهد در اين تحقيق به بررسي رابطه پايگاه هويت و ويژگيهاي شخصيتي و تعيين اثر احتمالي ويژگيهاي شخصيتي بر چگونگي شكل گيري هويت طرح ريزي و انجام شده است .
جامعه پژوهش دانشجويان علوم تربيتي دانشگاه فردوسي مشهد بودند به منظور بررسي فرضيه اصلي بر اساس فرمول مورگان براي جامعه اي به حجم 1200 نفر و با توجه به امكانات و يكسري محدوديتها ، آزمونها بر روي نمونه اي با حجم 120 نفر اجرا شد پايگاه هويت به وسيله آزمون گسترش يافته عيني پايگاه هويت تجديد نظر دوم سنجيده شده و هر يك از آزمودني ها در يكي از پايگاههاي دستيابي تعليق ممانعت و پراكندگي قرار گرفتند ويژگي هاي شخصيتي به وسيله آزمون شخصيتي 16 عاملي كتل سنجيده و آزمودني ها در هر يك از عوامل كتل از عوامل كتل در دو گروه بالا ( كسب نمرات 10 ـ 9 ـ 8 ) و گروه پايين ( كسب نمرات 3 ـ 2 ـ 1 ) قرار گرفتند نتايج تجزيه و تحليل داده ها نشان داد كه همبستگي معناداري بين برخي از ويژگي هاي شخصيتي و پايگاههاي هويت وجود دارد و افراد گروه بالا و پايين عوامل شخصيتي كتل تفاوت معناداري در نمرات پايگاههاي هويت نشان دادند در اين تحقيق همچنين بين پايگاههاي هويت و متغيرهاي ترتیب تولد وضعيت تاهل و رشته تحصيلي معنادار به دست آمد .
مقاله ای در رابطه با مولفه هاي هويت ملي با رويكرد پژوهشي توسط سيد رحيم ابوالحسني در سال 1386انجام گرفته ولي در مورد هويت ملي از عوامل اصلي پايداري نظام هاي سياسي و اجتماعي است لذا يكي از اهداف و حوزه هاي اصلي جامعه پذيري سياسي در همه نظام هاي سياسي را تقويت و باز توليد هويت ملي تشكيل مي دهد اما اين امر مستلزم شناخت و ارزيابي دقيق وضعيت هويت ملي در هر نظام اجتماعي است ولي براي اين سنجش لازم است ابعاد عناصر و مولفه ها وشاخص هاي هويت ملي تعيين تا امكان اندازه گيري علمي به وجود آيد .
هويت ملي ابعاد جامعه اي ، تاريخي ، جغرافيايي ، فرهنگي و سياسي است كه هر يك از ابعاد داراي مولفه ها و شاخص هاي خاصي مي باشند .
مقاله اي در رابطه با نقش دانشگاه در حل بحرانهاي فرهنگي و اجتماعي جامعه توسط سيد مرتضي مرديهاپژوهش شد كه ايشان به جايگاه آموزش و پرورش علمي دانشگاه و مسئوليتهايي كه دانشگاه در رابطه با بحرانهاي فرهنگي و اجتماعي كه در دانشجويان به وجود می آید پرداخته است.
مردیها دانشگاه را به عنوان متصدي علم و فرهنگ تعريف كرد و بخشي از مسئوليت جامعه پذيري و فرهنگ مداري شهروندان را بر عهده ي آن گذاشته و انتظار مي رود كه در تصحيح انحرافات ايفاي نقش كند . يا اينكه فرهنگ را به صورت مشخص و مستقيم در حوزه ي كاركرد دانشگاه بدانيم يا نه به اين سوال بپردازيم كه تا چه حد مجموعه يي به نام آموزش عالي مي تواند بيرون از بحران هاي اجتماعي و فرهنگي براي آنها به تدوين راه حل بپردازد و اگر بنا به ماهيت و ضرورت چنين امكاني براي آن فراهم نيست تاثير آن بر فرهنگ و اجتماع از طريق چه ساختاري صورت مي گيرد .
اكبر راهنما ، صابر عبدالملكي درمورد نقش دانشگاه جنسيت ، هيجانات و شناخت در شكل گيري هويت جوانان درسال 1387درغالب مقاله پژوهشی انجام دادند، هدف مقاله به بررسي مباني نظري هويت به منظور تعيين نقش دانشگاه ، جنسيت ، هيجانات و شناخت در شكل گيري هويت جوانان است لذا ابتدا به ارائه تعاريف و ديدگاههاي مدنظر درباب هويت و تقسيم بندي هاي موجود در آنها پرداخته شد و طرح مفاهيمي از قبيل خود و ديگري خود و فرهنگ اقدام شده سپس با بررسي نظريات و مطالعات به تبيين نقش متغيرهاي دانشگاه ، جنسيت ، هيجانات و شناخت در شكل گيري هويت پرداخته شده و در نهايت پيشنهاداتي نيز در اين باب ارائه شده است .
در مورد هويت يابي عقيدتي و بين فردي دانش آموزان شاهد در مقاطع تحصيلي سوم دبيرستان و پيش دانشگاهي شاهرخ مكوند حسيني ، طيبه طبري برای اخذ کارشناسی ارشد، به اين منظور تعداد 205 = N نفر از نوجوانان دختر و پسر شاهد در مقاطع تحصيلي ذكر شده از نظر هويت يابي عقيدتي و بين فردي با استفاده از پرسشنامه ي هويت يابي آدافر بررسي و با همتايان عادي شان مقايسه شدند . نتايح حاكي از اين است كه نوجوانان شاهد بدون در نظر گرفتن مقطع تحصيلي شان هم از لحاظ عقيدتي و هم از لحاظ بين فردي در منزلت هويتي بحران زده به گونه ي معنادار تجمع بيشتري يافته اند در حالي كه بررسي مقاطع تحصيلي به طور مجزا فراواني يكسان نوجوانان شاهد پسر مقطع تحصيلي سوم دبيرستان را در منزلتهاي چهار گانه منعكس ساخت . بررسي هاي ديگر نيز نشان داد كه نوجوانان پسر و دختر شاهد در هر دو مقطع تحصيلي هيچ تفاوتي با همتايان عادي خود ندارند و همگي در مرحله سوم هويت يابي از درصد فراواني بالاتري نسبت به منزلت هاي ديگر برخوردارند .
در رابطه با تاثير رسانه بر شكل گيري هويت اميرفخرايي در مقاله ای رابطه ميان هويت و زبان رسانه ها در جريان جامعه پذيري افراد مي پردازد و نقش رسانه ها را به عنوان يكي از عوامل جامعه پذيري در زمينه ي هويت بخشي به گروه هاي مختلف مخاطبان بيان مي كند يكي از جلوه هاي زبان رسانه ها ، رسانه هاي ديداري و شنيداري است رسانه جهت واقع نمايي و ارتباط عميق تر شخصيت هايش با مخاطبان زبانهاي مختلف با آنها ارتباط برقرار مي كند در اين مقاله به نظريه هاي مختلف هويتي پرداخته و نقش رسانه را بر هويت افراد و گروههاي مختلف اجتماعي و همچنين فضاهاي گوناگون در محدوده ي فرهنگهاي متفاوت و حفظ استقلال فرهنگي پرداخته شده .
رساله ي دكتري در رابطه با تعيين وضعيتهاي هويتي و ارتباط آن با سبكهاي هويتي و افسردگي در نوجوانان تهراني انجام شد كه ابتدا وضعيت هويت ايدئولوژيكي و بين فردي و همچنين سبك هاي هويتي نوجوانان پسر و دختر افسرده و غير افسرده در وضعيتهاي مختلف هويتي مقايسه گرديد . اين پژوهش پس رويدادي از نوع مقطعي توصيفي بوده كه ابتدا 467 نوجوان تهراني 235 دختر و 232 پسر از چهار منطقه آموزش و پرورش تهران در مقاطع پيش دانشگاهي به طور خوشه اي انتخاب گرديده و يافته هاي اين پژوهش نشان ميدهد كه نوجوانان تهراني از لحاظ وضعيت هويت ايدئولوژيكي و بين فردي بيشتر در وضعيت هويت ايدئولوژيكي دختران و پسران تفاوت معنادار وجود داشت به طوري كه دختران بيشتر در وضعيت مهلت خواه و پسران به طور مساوي در وضعيت هويت سردرگم و مهلت خواه قرار داشتند نتيجه اين بررسي نشان داده نوجوانان تهراني كمتردر وضعيت كسب شده بود و همچنين بين سبك ها و وضعيتهاي هويتي ارتباط وجود دارد .
هنجارهاي اجتماعي ، ارزشها ، عزت نفس و هويت :
به منظور برسي بي هويتي اجتماعي به عنوان عاملي براي گرايش به غرب ، اشراقي ، ابوالفضل (1377 ) در رساله ي كارشناسي ارشد خود در دانشگاه تربيت مدرس به مقايسه ي نوجوانان متظاهر به الگوهاي غربي و رپ و هوي متال و نوجوانان غير متظاهر در ميزان احساس بي هويت اجتماعي و هويت يابي در الگوهاي غربي پرداخت . به اين منظور يك نمونه 192 نفري از نوجوانان دختر و پسر متظاهر و غير متظاهر انتخاب گرديدند . اين نمونه از سه منطقه ي شهر تهران ( بالا ، متوسط و پايين ) انتخاب گرديدند . نتايج مويد اين فرضيه بود كه هر چه احساس هويت اجتماعي در افراد پايين تر باشد گرايش آنها به الگوهاي غربي بيشتر است راه حل پيشنهادي توسط محقق ، ايجاد محقق ، ايجاد عوامل زمينه ساز احساس هويت اجتماعي و ايفاي نقش آنها متناسب با الگوها و هنجارهاي جامعه ي خودي است براي تجزيه و تحليل اين موضوع از تركيب ديد گاههاي جامعه شناسي ، روان شناسي اجتماعي ، روان شناسي و نظريه هاي هويت اجتماعي استفاده شد از مباحث نظري اين نتيجه ي كلي كه حاصل شد كه ضعف و ناكامي نظام اجتماعي ( نهاد خانواده ، مدرسه ، رسانه هاي گروهي ، دولت و . . . ) در احساس بي هويتي اجتماعي و در نتيجه گرايش ساختاري و كنشي به الگوي غرب موثر است .
كريمي ، عبدالرسول( 1375 )در پژوهش خود رابطه ي بين عزت نفس و هويت يابي در نوجوانان 18 ـ 15 ساله شهر تهران را مورد بررسي قرار داد مهمترين اهداف اين پژوهش بررسي پرسشهاي زير بود :
1ـ آيا نوجواناني كه عزت نفس پاييني دارند نسبت به شغل آينده ي خود نگرانند .
2 ـ آيا نوجواناني كه عزت نفس پاييني دارند در مورد هويت جنسي هود نگرانند ؟
3 ـ آيا نوجواناني كه عزت نفس پاييني دارند داراي عقايد مذهبي ضعيف تري هستند ؟
4 ـ آيا نوجواناني كه عزت نفس پاييني دارند در برقراري ارتباط با همسالان ضعيف ترند؟
5 ـ آيا نوجواناني كه عزت نفس پاييني دارند نسبت به خود ديدگاه منفي تري دارند ؟
جامعه ي آماري كليه ي دانش آموزان دبيرستان شهر تهران و نمونه شامل 200 نفر مي شد كه به صورت نمونه گيري مرحله اي از نواحي 2 و 4 و 7 و 18 انتخاب گرديدند به آزمودنيها دو پرسشنامه ي عزت نفس كوپر اسميت و هويت خويشتن داده شد تجزيه و تحليل داده هاي جمع آوري شده با استفاده از فراواني و درصد و مجذور خي انجام شد نتايج نشان داد كه فرضيه ي دوم پژوهش تاييد گرديد يعني توزيع دانش آموزان دختر و پسر از نظر هويت جنسي با توجه به عزت نفسشان تفاوت داشت همچنين فرضيه هاي پنجم و ششم نيز تاييد گرديد يعني دانش آموزان دختر و پسر از نظر ارتباط با همسالان و طرز ديد نسبت به خود با توجه به سطح عزت نفس با يكديگر تفاوت دارند ساير فرضيه هاي پژوهش از نظر آماري مورد تاييد قرار نگرفت .
هويت و ارزشها :
روز بهائي 1378 در پژوهش خود با عنوان رابطه ي نظام ارزشي و رشد اخلاقي با هويت يابي در دانشجويان دانشگاه شهيد چمران اهواز به بررسي فرضيه هاي زير در رابطه با هويت پرداخت . جامعه ي آماري در اين تحقيق شامل دانشجويان دوره ي كارشناسي دانشگاه شهيد چمران اهواز در سال تحصيلي 78 ـ 77 مي شد از اين جامعه 300دانشجو با روش نمونه گيري چند مرحله اي انتخاب شد نمونه گيري به اين صورت بود كه ابتدا از 40 رشته كارشناسي ارشد دانشگاه شهيد چمران 10 رشته انتخاب و با مراجعه به فهرست كلاسها از هر رشته 30 نفر به صورت تصادفي انتخاب گرديد به اين دليل امكان انتخاب برابر دانشجويان دختر و پسر وجود نداشت .
1 ـ بين نظام ارزش نظري و هويت يابي دانشجويان به صورت كلي و دانشجويان دختر و پسر به صورت جداگانه رابطه وجود دارد .
2 ـ بين نظام ارزش اقتصادي با هويت يابي دانشجويان به صورت كلي و دانشجويان دختر و پسر به صورت جداگانه رابطه وجود دارد .
3 ـ بين نظام ارزش هنري و هويت يابي دانشجويان به صورت كلي و دانشجويان دختر و پسر به صورت جداگانه رابطه وجود دارد .
4 ـ بين ارزش اجتماعي و هويت يابي دانشجويان به صورت كلي و دانشجويان دختر و پسر به صورت جداگانه رابطه وجود دارد .
5 ـ بين ارزش سياسي و هويت يابي دانشجويان به صورت كلي و دانشجويان دختر و پسر به صورت جداگانه رابطه وجود دارد .
6 ـ بين ارزش مذهبي و هويت يابي دانشجويان به صورت كلي و دانشجويان دختر و پسر به صورت جداگانه رابطه وجود دارد .
7 ـ بين رشد اخلاقي و هويت يابي در دانشجويان به صورت كلي و دانشجويان دختر به صورت جداگانه وجود دارد .
8 ـ همبستگي چند گانه ي ارزشها و هويت يابي از همبستگي جداگانه ي هر يك از آنها بيشتر است .
9 ـ همبستگي چند گانه ي ارزشهاي اخلاقي و هويت يابي از همبستگي جداگانه ي آنها بيشتر است .
نتايج نشان داد كه بين ارزش نظري و هويت يابي همبستگي منفي معني داري دارد . يعني هر چه نمره هاي ارزش نظري بالاتر باشد نمره ي هويت يابي كمتر است يعني بحران هويت كمتري را تجربه مي كند بين ارزش اقتصادي و هويت يابي رابطه ي مستقيم و معني داري وجود دارد يعني هر چه ارزشهاي اقتصادي براي افراد اهميت بيشتري پيدا مي كند از نظر هويت يابي با اشكال بيشتري مواجه مي شوند بين ارزش هنري و هويت يابي رابطه ي معني داري ديده نشد و فرضيه ي سوم رد شد ارزش اجتماعي و هويت يابي تنها در كل نمونه همبستگي منفي معناداری را نشان داد يعني هرچه نمره ي فرد در ارزش اجتماعي بالاتر باشد از نظر هويت يابي ( بحران هويت )نمره ي كمتري را كسب مي كند در رابطه ي با فرضيه پنجم يعني همبستگي بين ارزش سياسي و هويت يابي نتايج تاييد نشد رابطه ي بين ارزش مذهبي و هويت يابي براي زنان به تنهايي و براي كل نمونه معني دار بود يعني هر چه نمره ي افراد در ارزشهاي مذهبي بيشتر باشد در هويت يابي با مشكلات كمتري رو به رو مي شوند .
در رابطه ي با فرضيه مربوط به رشد اخلاقي نيز هويت يابي نتايج نشان داد كه هويت يابي هم براي دختران و پسران به صورت جداگانه و هم براي كل نمونه رابطه ي معني داري را نشان داد يعني هر چه سطح رشد اخلاقي بالاتر باشد افراد بحران هويت كمتري را تجربه ميكنند .
در رابطه ي با فرضيه 8 نتايج نشان داد كه با ورود ارزشها به تدريج ضريب بتابه سطح معني داري مي رسد بنابراين فرضيه فوق تاييد مي شود اين روند به گونه اي است كه با ورود ارزشهاي نظري و اجتماعي افزايش معني داري را نشان مي دهد ولي ارزش هنري و اقتصادي موجب افزايش معني داري در ضريب بتا نمي شود در رابطه با آخرين فرضيه نيز نتايج نشان داد كه همبستگي چند متغيري ارزشهاي شش گانه و رشد اخلاقي با هويت يابي در سطح 0001/0 معني دار است و مقدار آن از ضرايب همبستگي ساده ي هر يك از متغيرها به طور جداگانه با هويت يابي بيشتر است .
هويت و خلاقيت :
سلطاني ( 1378 ) در پژوهشي با هدف بررسي رابطه ي بين هويت و خلاقيت در دانشجويان سال اول دانشگاه تبريز از آزمون 64 ماده اي هويت بنيون و آدامز 1989 براي اندازه گيري هويت و آزمون خلاقيت تصويري تورنس براي اندازه گيري خلاقيت استفاده كرد پژوهش از نوع همبستگي بود و جامعه ي آماري شامل دانشجويان سال اول دانشگاه تبريز در سال تحصيلي 78 ـ 77 مي شد نمونه به صورت خوشه اي چند مرحله اي از بين دانشجويان انتخابشد حجم نمونه 82 شامل دانشجوي پسر و 58 دانشجوي دختر ( درمجموع 140 دانشجو) مي شد .
اين دانشجويان از گروههاي سه گانه ي علوم تجربي رياضي ، فني و علوم انساني انتخاب شده بودند ميانگين گروه نمونه 19 سال و 6 ماه بود .
فرضيه هاي مورد بررسي به شرح زير بود :
1 ـ بين نمره هاي هويت كسب شده دانشجويان دختر و پسر به صورت كلي و جداگانه و نمره هاي خلاقيت آنها رابطه ي مثبت معني داري وجود دارد .
2 ـ بين نمره هاي هويت مهلت خواه دانشجويان دختر و پسر به صورت كلي و جداگانه و خلاقيت رابطه ي مثبت معني داري وجود دارد .
3 ـ بين نمره هاي دانشجويان دختر و پسر در خرده مقياسهاي آزمون هويت ( هويت كسب شده هويت مهلت خواه ، هويت زود هنگام و هويت سر درگم ) تفاوت معني داري وجود دارد .
نتايج به دست آمده فرضيه ي اول را مورد تاييد قرار داد يعني خرده مقياسهاي هويت كسب شده با نمره هاي خلاقيت رابطه ي مثبت معني داري را نشان داد اين رابطه براي دختران به تنهايي و براي پسران به تنهايي و مجموع دانشجويان معني دار بود . در رابطه با فرضيه ي دوم نتايج به دست آمده نشان داد كه رابطه ي نمره هاي خلاقيت و هويت مهلت خواه براي دانشجويان به صورت كلي و براي دانشجويان دختر و پسر به صورت جداگانه معني دار نبود و بنابراين فرضيه ي شماره 2 و در هيچ موردي تاييد نشد در رابطه با فرضيه شماره 3 نتايج نشان داد كه نمره هاي دانشجويان دختر و پسر در خرده مقياس هاي آزمون هويت با هم تفاوت دارند و بنابراين فرضيه ي فوق تاييد شد البته بايد اشاره كرد كه تفاوت ميانگينها براي دو جنس فقط در خرده مقياس هويت كسب شده معني دار بود در رابطه با ساير مقياسها تفاوت معني داري بين ميانگين هاي دو جنس مشاهده نشد در رابطه با پژوهش فوق اگر چه از پژوهشهاي نادري در كشور ماست كه در آن از ابزاري كامل براي اندازه گيري هويت استفاده شده است ولي عدم اعتبار يابي آزمون به كار گرفته شده و اكتفا كردن محقق به محاسبه ي ضرايب پاياني در مطالعات مقدماتي دررابطه با اعتبار اين آزمون ترديدهاي جدي را مطرح مي سازد.
پژوهشهاي تازه :
اميديان ، مرتضي و شكركن ، حسين 1381 در پژوهش خود 394 دانشجوي دختر و پسر را با روش تصادفي ساده انتخاب و با استفاده از آزمون هويت بنيون و آدامز 1989 وضعيت هويت آنها چهار حالت هويت سر در گم ، زود هنگام ، مهلت خواه و كسب شده تعيين نمود وضعيت هاي چهارگانه هويت در ابعاد اعتقادي و روابط بين فردي و حوزه هاي فرعي مربوط به اين ابعاد مشتمل بر مذهب ، سيا ست ، فلسفه زندگي و شغل در رابطه با بعد اعتقادي و حوزه هاي دوستي ، معاشرت ، اوقات فراغت و نقش جنسي در رابطه با بعد روابط بين فردي تعيين گرديد .
نتايج نشان داد كه در مجموع در حالتهاي چهار گانه هويت تفاوت در فراواني چهار حالت معني دار بود و حالتهاي هويت سر در گم و كسب شده فراواني بيشتري داشتند در بعد اعتقادي و روابط بين فردي حالتهاي هويت مهلت خواه و كسب شده در دختران فراواني بيشتري داشت ولي در پسران در بعد اعتقادي هويت هاي سردرگم و كسب شده از دو حالت ديگر فراواني بيشتري داشتند .
در حوزه هاي فرعي دختران و پسران تفاوت معني داري جز در حوزه هاي مذهب و معاشرت با هم نداشتند و در تمامي موارد فراواني هويت كسب شده در دختران بيشتر از پسران بود نتايج اين پژوهش ضمن بيان شباهتهاي فرآيند هويت يابي در دختران و پسران به يكسان نبودن اين فرآيند در دو جنس و تفاوت در برخي از ابعاد و حالتها اشاره مي كند . نتايج اين پژوهش نشان داد كه از نظر ميزان مسوليت پذيري بين حالتهاي هويت تفاوت وجود دارد و دانشجويان داراي هويت كسب شده و زود هنگام از مسئوليت پذيري بيشتري نسبت به دو حالت ديگر برخوردارند .
شكركن ، حسين ، اميديان ، مرتضي و همكاران 1380 ضمن اعتباريابي آزمون بنيون و آدامز ( 1986 در دانشجويان دانشگاه شهيد چمران اهواز نشان دادند كه در هويت كلي تفاوت فراواني در چهار حالت هويت در دانشجويان دختر و پسر دانشگاه شهيد چمران به صورت جداگانه و به طور كلي معني دار بود تفاوت دانشجويان دختر و پسر غير معني دار بود و ظاهرا در ابعاد اعتقادي و روابط بين فردي دختران و پسران فرآيند هويت يابي يكساني را طي مي كنند .
اميديان ، مرتضي شكركن ، حسين 1382 در بررسي وضعيت هويت يابي دانشجويان پسر دانشگاه شهيد چمران نشان دادند كه اين دانشجويان اغلب داراي هويت نامتمايز و سردرگم هستند در حوزه هاي فرعي هويت يابي در حوزه مذهب اوقات فراغت و شغل تفاوت در چهار حالت هويت معني دار بود .
غضنفري ، احمد 1381 در پژوهشي به منظور بررسي سبك هويت دانش آموزان و سلامت رواني آنان با استفاده از پرسشنامه سبك هويت وايت و همكارانش ( ISI – 6G ) در پرسشنامه سلامت گلد برگ به جمع آوري اطلاعات مورد نياز اقدام نمود پرسشنامه سبك هويت سه سبك اطلاعاتي ، هنجاري و سردرگم / اجتنابي را اندازه گيري مي كند و پرسشنامه سلامت عمومي گلد برگ 1972 چهار حالت نشانه هاي جسماني ، اضطراب ، اختلال در عملكرد اجتماعي و افسردگي را اندازه گيري مي كند نتايج تحقيق نشان داد كه بين سبك اطلاعاتي و هنجارهاي با سلامت رواني رابطه منفي معني داري وجود دارد يعني هر چه نمره ي آزمودنيها در اين دو سبك بيشتر باشد نمره آنها در پرسشنامه گد برگ كمتر مي باشد يعني از سلامت رواني بيشتري برخوردارند و از اضطراب و افسردگي كمتري برخوردارند نتايج تحقيق همچنين نشان داد كه اختلال در عملكرد اجتماعي دانش آموزان با سبكهاي هويت هنجاري و اطلاعاتي رابطه منفي معني دار داشت . سبك هويت سردرگم با اضطراب و افسردگي رابطه مثبت معني داري داشت يعني با افزايش نمره هاي آزمودنيها در هويت سر درگم اضطراب و افسردگي در آنها افزايش مي يابد يافته ها نشان داد كه بين عملكرد تحصيلي و سلامت رواني رابطه معكوس وجود دارد اين نتايج به ويژه از نظر تربيتي و توجه به عوامل مربوط به سلامتي در دانش آموزان اهميت دارد .
قاسمي ، عارفي و شيخ الاسلامي 1381 به منظور بررسي رابطه هويت و ارزشها در جوانان 120 دانشجوي دختر جهاد دانشگاهي شيراز را انتخاب و با استفاده از مقياس هويت باليستري و همكاران 1995 ELPQ و ارزشهاي آسيايي كيم 1999 به اندازه گيري متغيرهاي ارزشها و هويت اقدام نمودند . نتايج پژوهش آنها نشان داد كه بين ارزشها و هويت و ابعاد آن يعني تعهد و اكتشاف رابطه معني داري ديده شد وقتي از رگرسيون چند متغيري استفاده شد ازميان ارزشهاي پيشرفت خانواده مذهبي تاييد هنجارها ، جمع گرايي ، مهر فرزندي ، خانواده محوري و خود كنترلي هيجاني بنها خانواده محوري قدرت پيش بيني معني داري براي هويت داشت .
آيدا قتوت احمدي 1381 با انتخاب 230 دانش آموز دختر سال سوم دبيرستان در مناطق شمال و جنوب شهر تهران با استفاده از پرسشنامه شغلي ديلاس ، پرسشنامه مقابله با موقعيت هاي فشار زا پرسشنامه دموگرافيك براي تعيين پيشرفت تحصيلي و مصاحبه سازمان يافته به بررسي رابطه بين پايگاههاي هويت و سبكهاي مقابله اي و فشار زا و پيشرفت تحصيلي پرداختند . نتايج اين پژوهش نشان داد كه نوجواناني كه از سبك مقابله اي مسئله مدار پيروي مي كنند بيشتر داراي هويت مهلت خواه هستند . همچنين نوجواناني كه از سبك مقابله اي هيجان مدار استفاده مي كردند هويت مغشوش ( سردرگم ) داشتند نتايج با استفاده از تحليل واريانس و روشهاي پي گيري نشان داد كه دانش آموزان داراي سبك مقابله اي مسئله مدار در مقياس با هيجان مدار از عملكرد تحصيلي بالاتري برخوردارند . همچنين آزمودنيهاي موفق در مقايسه با آزمودنيهاي هويت مغشوش و نامشخص از عملكرد تحصيلي بالاتري برخوردار بودند.
در پژوهشي ديگر پاشا ، غلامرضا 1381 رابطه حالتهاي چهارگانه هويت و بهداشت رواني را در ابعاد جسمي سازي وسواس ، افسردگي ، اضطراب و خصومت را مورد بررسي قرار داد آزمودنيها 400 دانشجوي دختر و پسر بودند كه به صورت تصادفي انتخاب شده بودند نتايج نشان داد كه هويت پيشزفته ( كسب شده ) و سلامت رواني در دختران و پسران با هم رابطه دارند افسردگي و اضطراب با هويت به تعويق افتاده ( مهلت خواه ) رابطه دارد . خصومت تنها در دختران با هويت زود شكل گرفته ( زودهنگام ) رابطه دارد و در دختران و پسران هويت آشفته ( سردرگم ) با خصومت وسواس ، افسردگي و اضطراب رابطه دارد .
همانگونه كه ملاحظع مي شود در پژوهشهاي جديد كه بخشي از مقالات ارائه شده در سمينار هويت مشهد است شاهد انسجام تازگي و رعايت موازين علمي در پژوهشها هستيم .
تحقيق ديگري توسط آدامز، ريان و كيتينگ (2000) براي بررسي تأثير محيط دانشگاه بر روي شكل گيري هويت و «قدرت من» انجام گرفت. در اين تحقيق 294 نفر از دانشجويان طي دو سال مورد بررسي قرار گرفتند. اطلاعاتي كه در اين تحقيق جمعآوري شد، عبارت بودند از : ميزان حمايتگري و عقلانيت موجود در گروههاي آموزشي، فراواني تحليلي و انتقادي در كلاس، تفكر مجادلهاي/ سردرگمي هويت، هويت يابي موفق و "قدرت وفاداري من" . نتايج نشان داد كه حمايتگري و عقلانيت موجود در گروه آموزشي پيش بيني كننده "قدرت من" ميباشد. همچني استفاده از تفكر مجادلهاي (ديالكتيك) و راهبردهاي مديريت اطلاعات (خودتأملي) به عنوان ميانجي اثر حمايتگري و عقلانيت فضاي دانشگاه بر روي كنشهاي روانشناختي عمل كردند. مطالعات داخلي از قبيل رحماني (1385)، اسماعيلي (1380) و يوسفي (1383) كه به تبيين و بررسي نقش دانشگاه در ظهور و شكل گيري هويت دانشجويان در شهرهاي مختلف پرداختهاند نيز مويد اين مطلب است كه دانشگاه و ساختار علمي، فرهنگي و اجتماعي آن ميتواند تسريع كننده رشد هويتي دانشجويان باشد (به نقل از رحماني).
نتیجه گیری:
اریکسون(1968) معتقد است که نوجوانانی که در دانشگاه پذیرفته می شوند ممکن است به علت اینکه در معرض یک دوره نوجوانی طولانی قرار می گیرند، بحران هویت حادی را تجربه کنند.
مونرو و آدامز (1977) این مسئله را از طریق داشنجویان دانشگاه با نوجوانان شاغل و شرایط سنی مشابه مورد بررسی قرار دادند. هر دو گروه از جهت تعهد شغلی، تقریباً موفقیت یکسانی داشتند، ولی میزان تعهد سیاسی مذهبی و ایدئولوژیکی دانشجویان پایین تر بود. از این مطالعات می توان نتیجه گیری کرد که محیط های دانشگاهی (در کشور های اروپایی و صنعتی) دانشجویان را به طرف ماندن در حالت تعلیق و سرگردانی و اجتناب از قبول مسئولیت سوق می دهد (جعفری،نشریه اعتماد 29/7/82).
با توجه به ادبیات درباره هویت، اریکسون (1965)، مارسیا(1966)، هیون (1989) چهار نوع هویت فردی-اجتماعی، مذهبی-سیاسی را معرفی کرده. درحالیکه برزنسکی(1989) و هنری تاجفل و جان ترنر(1979) به هویت اجتماعی و انواع سبک های شناختی اهمیت زیادی می دادند. ویترسون (1984)، اریکسون(1986)، مارسیا(1980) و اورلونسلی(1978) به هویت شغلی و خانوادگی و مذهبی نیز ارزش قائل بودند.
آقای دکتر محمد رضا شرفی (1380) درکتاب جوان هویت و بحران، هشت نوع هویت، هویت فردی، اجتماعی، خانوادگی، فرهنگی، دینی و مذهبی، هویت تمدنی، هویت ملی معرفی کرده است. چهارچوب نظری تحقیق حاضر بر مبنای تمامی هشت نوع هویت در ابعاد- سردرگم- زودهنگام- مهلت خواه- کسب شده بررسی می کند. انواع هویت و ابعاد آن در جدول چارچوب نظری خلاصه شد.
مدل نظری تحقیق
ابعاد هویتانواع هویت950595-635000سردرگمزودهنگاممهلت خواهکسب شده یا موفق4747260105092500هویت فردیدرعقاید،باورها، ارزشها و فعالیت های خود تردید بسیاری در خود تجربه می کنند.عقاید،باورهاو ارزشهایی که با ان زندگی کرده و از پیش تعیین شده است را می پذیرد.با توجه به عقاید، باورها و ارزشهای خود،اجتماع و خانواده سعی دارد خود را سازگار کند و دریابد.عقاید،باورها و ارزشهایش شکل یافته ،بحران را تجربه کرده حتی اگر دیگران نپذیرند. هویت اجتماعیهنجارها،رفتارها ونگرش های خوددچار تعارض می باشدخودرابانگرش های فردی دیگران افرادذی نفوذ(والدین)سازگارمی کندسعی دارد بینگرایش های واطرافیان توازن برقرارکندنگرش ها،هنجارهادیگران راپشت سرگذاشته ،آنچه خود بدان رسیده را می پذیردهویت ملیدر بنیادهای فرهنگی،تاریخی، اعتقادی پایداری و انسجام کافی ندارد.بنیادهای فرهنگی ،تاریخی، اعتقادی مرسوم جامعه و خانواده خود را حفظ می کند.در بنیادهای فرهنگی،تاریخی، ملی به جستجو و تجربه می پردازدتا آن را دریابد. بنیادهای فرهنگی ،تاریخی، اعتقادی را می پذیرد که نشان ملیتش است. هویت مذهبی اعتقادیاحساس مسئولیت و پایبندی که ناپایداری در اعتقادات دینی و مذهبی دارد.مذهب خویشاوندی خانوادگی خود را به ارث می برد.مذهب خانوادگی مورد قبولش است ولی به تحقیق و بررسی و رضایت بیشتر می پردازد.مذهبی را می پذیرد که خود به آن یقین پیدا کردههویت سیاسینقد وتحلیل ها ،رویش وجنبشهای سیاسیش ناپایدار وتغییرپذیرمی باشد . جنبش ،نقد وتحلیل های سیاسی خانواده برای او کافی است.حزبهای سیاسی خانواده راپذیرفته اما به نقد بررسی احزاب مورد نظرخود می پردازد.از سیاست احزابی پیروی می کند که خود درنقدوبررسی هایش کسب کرده.هویت فرهنگیمجموعه عادات، آداب، هنر و عناصر شناختی نمادین و عملی فعالیت های اجتماعی جوان در حال تغییر و تحول است.آداب و رسوم و سنن خانوادگی را بدون تجربه و اکتشاف می پذیرد.آداب، رسوم، سنن ،فرهنگ خانواده و اجتماعش را با تجربه های خود مقایسه و اندازه گیری می کند. آداب و رسومی که متناسب با فرهنگ جامعه و خود هست را داراست.هویت خانوادگیچالش بین پذیرش آرمانهای خانواده و خودپیوند ناگسستنی و مطیع به خانواده با توجه به شخصیت شکل یافتۀ خود در خانواده به تجربه و تلاش بیشتر می پردازد.اصل و خانواده خود را هرگز فراموش نمی کند.هویت شغلیدرگیر رشته تحصیلی و شغل مورد علاقهشغل مورد نظر والدین را ترجیح می دهد.با توجه به توسعه های خانواده علاقه خود را مدنظر قرار می دهد.در شغل خود بسیار موفق می باشد.
منبع: اقتباس از منابع مطالعاتی در ادبیات
منابع و مآخذ
آخوندی،محمد باقر(1377).بررسی هویت ملی ومذهبی جوانان شهری وتاثیر روابط اجتماعی برآن،پایان نامه ارشد،دانشگاه فردوسی مشهد،دانشکده ادبیات
آدامز،ریان،کتینک(2000).بررسی تاثیر محیط دانشگاه برروی شکل گیری هویت و"قدرت من"
ابوالحسنی،سید رحیم (1386). مولفه های هویت ملی با رویکردی پژوهشی فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 38، شماره 4، زمستان 1387، صفحات 22-1.
اجلال،مریم (1384). درآمدی بر فرهنگ و هویت ایرانی، تهران، موسسه مطالعات ملی،تمدن ایرانی
احدی، حسن- عیسی مراد،ابوالقاسم (1387). رشد اجتماعی و اختلالات روانی- اجتماعی نوجوانان ایرانی، مجله نورپرتال 2007
احمدوند، رضا (1382). طراحی مدل ساختاری هویت یابی در جوانان با تاکید بر مولفه های شناختی، مجله اندیشه های نوین تربیتی، شماره 56.
احمدی،سیداحمد (1372). بحران هویت در دوره نوجوانی، چگونگی ارزیابی و برخورد با آن، خلاصه مقالات سمینار بررسی مسائل نوجوانا و جوانان- اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی
احمد یان،مهرداد(1382).بررسی روشهای مقابله مذهبی ،نگرش مذهبی وفعالیتهای مقابله ای در بیماران درمان ناپذیر مجموعه مقالات اولین همایش بین المللی نقش دین در بهداشت روانی.
احمدی،سیداحمد(1374).روانشناسی نوجوان وجوان تهران انتشارات مشعل چاپ پنجم
ادگارمورن، نیک پی امیر.محمدی،فائزه. (1382). هویت انسانی، تهران؛ انتشارات قصدسرا
اسلامی ، فاطمه(1388). آموزش های دانشگاهی چه نقشی در ایجاد و پرورش ویژگیهای شهروند حرفه ای دارد، دانشگاه گرمسار
اشراقی،ابوالفضل(1377).بررسی مقایسه نوجوانان متظاهربه الگوی غربی ،رپ وهوی متال ونوجوانان غیر متظاهر،کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس
اشرف نظری،علی (1386). مدرنیته و هویت سیاسی، رساله دکتری علوم سیاسی، دانشگاه تهران.
اصل زعیم،مهدی (1386) . بررسی عوامل فرهنگی- اجتماعی موثر بر هویت اجتماعی
جوانان.رساله کارشناسی ارشد
اکبرزاده،نسرین(1376)تحول شناختی ومساله شکل گیری هویت.مجله روان شناختی شماره 3
افروز،هادی (1386). هویت تعریف و دیدگاه ها. نشریه حسبان، شماره 421
امیدیان ،مرتضی –شکرکن حسین ، (1382)مقایسه ی وضعیت هویت یابی در دانش آموزان دختروپسرمقطع پیش دانشگاهی استان خوزستان،دانشکده علوم تربیتی وروانشناسی،دانشگاه الزهراه
اوماسکاران،ترجمه صائبی،محمد، شیرازی،محمود (1386). تهران موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، 1381 چاپ پنجم
باقری،اسماعیل (1382). عناصر تشکیل دهنده هویت در بین دانشجویان دانشگاه تبریز، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
بالایان،مسروب(1373)روانشناسی بلوغ،اصفهان:انتشارات مشعل،چاپ دوم
برزویی،مهری (1386). شناخت هویت دانش آموزان بر اساس جنسیت و رشته تحصیلی آنان در دانش آموزان مدارس مقطع متوسطه شهر سمنان، مجله اندیشه های نوین تربیتی .
بهنوئی گونه، عباس (1386) .بررسی رابطه بین سبک زندگی وهویت اجتماعی در میان نوجوانان و جوانان بابلسر.
غرایی،بنفشه(1382).تعیین وضعیتهای هویتی وارتباط آن با سبکهای هویتی وافسردگی درنوجوانان تهرانی جهت اخذ درجه دکترای روانشناسی بالینی.
پاشا، غلامرضا و گل شکوه، فرزانه (1382). بررسی رابطه بین هویت و بهداشت روانی در دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، مجله علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، سال چهارم-شماره اول، بهار و تابستان 1382.
پورحسینی،رضوان (1380). بررسی نقش شناخت در هویت یابی دانش آموزان دوره دبیرستان شهر سمنان، مجله علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شیراز، دوره 12.
تاسی کلامی،احد (1381). عوامل گسترش تفکرات مذهبی در میان اقشار دانشگاهی، روزنامه ایران، بهار 81
تسلیمی، محمد سعید (1378). بسوی بازشناسی و تبیین مجدد نقش دانشگاه، فصلنامه دانش مدیریت، سال دوازدهم- شماره 47
جبل آملی،جلال،نیلی احمدآبادی،محمدرضا(1382)نقش رسانه های گروهی وشکل گیری هویت نوجوانان،مجله ی علوم تربیتی وروانشناسی دانشگاه فردوسی ،جلد چهارم شماره اول
جعفری نژاد، سید ابوالفضل (1384) . تاثیر رسانه ها بر هویت جوانان، امیر انقلاب، شماره 362
جعفری نژاد،سید ابوالفضل (1381). استراتژی رسانه های غربی در ایجاد بحران هویت، تهران؛ نشریه نصر، شماره دوم
جعفری نورآبادی،رضا (1382). جوانان و بحران هویت. نشریه اعتماد
جلیلی وند،فرناز (1382) . بررسی رابطه عملکرد خانواده و هویت یابی شغلی دختران سال سوم دبیرستانهای تهران، رساله کارشناسی ارشد.
جمیز دبلیو،وند رزندن، ترجمه گنجی،حمزه (1376). روانشناسی رشد 1 و 2، تهران: موسسه انتشارات بعثت
جنکیتر، ریچارد، ترجمه یاراحمدی،تورج (1381). هویت اجتماعی، تهران؛ انتشارات شیرازه
جوانی،رسول (1386). از خود بیگانگی و بحران هویت. تهران: نشریه معرفت
جوکار،بهرام، امیدیان، مرتضی (1385). رابطه ابعاد هویت و جهت گیری هدف در گروهی از دانش آموزن پیش دانشگاهی. شهرستان شیراز و یاسوج. مجله علوم انسانی و اجتماعی. دانشکاه شیراز- دوره بیست و پنجم- شماره چهارم- زمستان 85
حداد عادل،غلامعلی (1389) . رسانه های غربی مهمترین عامل تضعیف بنیان خانواده های مسلمان هستند. خبر یکنا
حمیدی،جمیله (1388). هویت چیست. تهران: کمال اندیشه
خانیکی،هادی(1383).انقطاع نسلها،بحران هویت وچالش های آینده.روزنامه همشهری،سال نهم،شماره 25
خجیر،یوسف- حدادیان،مریم (1388). بررسی میزان پایبندی دانشجویان موسسه آموزش عالی سوره به هویت ایرانی و اسلامی. موسسه آموزش عالی سوره
دانشور،افسانه (1379). بررسی بحران هویت نوجوانان و عوامل موثر بر آن،رساله کارشناسی ارشد
دوران،بهزاد (1382)هویت رویکردهاونظرهادر مبانی هویت وبحران هویت درایران،جهاددانشگاهی علوم انسانی واجتماعی
دلفایی(1386).مطالعه وبررسی عوامل موثر برشکل گیری هویت اجتماعی جوانان شهر بابل،در مقطع کارشناسی ارشد.
راهنما، اکبر و عبدالملکی،صابر (1387). درآمدی بر مبانی نظری هویت به منظور بررسی نقش دانشگاه، جنسیت، هیجانات و شناخت در شکل گیری هویت جوانان، ماهنامه مهندسی فرهنگی، سال سوم، شماره 21 و 22
ربانی،جعفر(1382).برنامه درسی وشکل گیری هویت ،مجله علوم تربیتی وروان شناسی دانشگاه مشهد.
رحمانی،صادق (1385). نقش دانشگاه در هویت یابی دانشجویان. تهران: انتشارات اروند.
رحیمی نژاد،عباس (1379). بررسی تحول هویت و رابطه آن با حرمت خود و اضطراب در دانشجویان دوره کارشناسی. رساله دکتری روانشناسی، چاپ نشده. دانشگاه تربیت مدرس.
رسول نسب،رضا (1384). بررسی نقش متغییرهای جنسیت، سن و سطح تحصیلات والدین در هویت یابی دانش آموزان پایه اول دبیرستان شهر قم، مجله دانشور رفتار، شماره 12.
رشیدی،زهره (1379). جوانان و مسئله بحران هویت، فرهنگ آفرینش، شماره 350- 14/4/79
روزبهانی،محمد (1378). بررسی رابطه نظام ارزشی و رشد اخلاقی با هویت یابی در دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
زارع بیدگی، محمدرضا (1385). بررسی و مقایسه بحران هویت در دانشجویان دختر و پسر دانشگاه پیام نور مرکز مهریز، رساله کارشناسی ارشد.
سلطانی،سوسن(1378).بررسی رابطه بین هویت وخلاقیت در دانشجویان سال اول دانشگاه تبریز،کارشناسی ارشد،دانشگاه اصففان،دانشکده علوم تربیتی وروانشناسی
سلمانپور،جواد (1384). هویت دانشجویی و دانش پژوهی و روشنفکری، تهران، انتشارات عابد
شاهرخ آرا،فاطمه (1380). بررسی هویت ملی میان جوانان شهر تهران، رساله کارشناسی ارشد
شیخ زاده،مهدی(1388).اجتماعی شدن فرایندی است که در آن هنجارها،مهارت ها،انگیزه ها،نگرش هاورفتارهای فرد شکل می گیرد.نشر یه جوان امروز
شرفی، محمدرضا (1380). جوان و بحران هویت، تهران، انتشارات سروش- چاپ سوم.
شرفی،محمدرضا (1382). گسست نسل ها، در مجموعه مقالات. به اهتمام علی اکبر علیخانی، تهران. جهاد دانشگاهی
شرفی،محمدرضا (1383). پارادوکس هویت در ایران، تقابل لیبرالیسم و اسلام، در مجموعه مقالات هویت در ایران. به اهتمام علی اکبر علیخانی، تهران، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی، جهاد دانشگاهی
شرفی،محمدرضا (1385). بحران هویت فرهنگی در ایران وپیامدهای آن، مجله روانشناسی و علوم تربیتی شماره 3 و 4
شعاری نژاد،محمد (1372). روانشناسی رشد، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ دهم
شکرکن، حسین، امیدیان، مرتضی و همکاران (1380). بررسی حالتهای هویت در ابعاد اعتقادی و روابط بین فردی و تفاوت آنها در متغییرهای وابسته برگزیده در دانشجویان دختر و پسر دانشگاه شهید چمران اهواز، مجله علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز.
صدر،ضیاء (1377). کثرت قومی و هویت ملی ایرانیان. تهران؛ انتشارات اندیشه نو
عزیززاده،کیتی (1386). زن و هویت یابی در ایران امروز. تهران؛ انتشارات روشنگران
علیخانی،علی اکبر (1383). مبانی نظری هویت و بحران هویت، تهران، جهاد دانشگاهی، پژوهشکده علوم انسانی، دفتر مطالعات و تحقیقات سیاسی، وزارت دانشگاه
علیخانی،علی اکبر (1383). هویت در ایران، تهران، جهاد دانشگاهی، پژوهشکده علوم انسانی
عمادی،سید جواد،نظرپور،محمد تقی، بررسی راهکار دین در حل بحران هویت در دوران 23/12/87 ماهنامه مهندسی فرهنگی. سال سوم- شماره 27 و 28
غرایی، بنفشه (1382). تعیین وضعیتهای هویتی و ارتباط آن با سبکهای هویتی و افسردگی در نوجوانان و جوانان تهرانی، رساله دکتری دانشگاه علوم پزشکی (روانشناسی بالینی).
غضنفری،احمد (1382). بررسی تاثیر هویت و راهبردهای مقابله ای بر سلامت روانی دانش آموزان دبیرستانی و پیش دانشگاهی شهر اصفهان، رساله دکتری. دانشگاه علامه طباطبایی.
غضنفری،احمد(1382). بررسی رابطه سبک هویت دانش آموزان با سلامت روانی آنان، مجله علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، سال چهارم-شماره اول، بهار و تابستان 1382.
غفاری،داود (1372). انواع هویت در نوجوانان. تهران: نشر انتخاب
فاتحی،حمیدرضا (1378). درآمدی بر شناخت هویت دانشجویان رودهن،رساله کارشناسی ارشد.
فخراچی،گوهر (1381). عوامل موثر بر شکل گیری هویت جمعی دانشجویان دانشکده مدیریت دانشگاه واحد تهران شمال، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد واحد تهران شمال.
فرجاد،محمدعلی (1376). روانشناسی رشد 2 نوجوانی و جوانی، تهران؛ انتشارات سرو
فرزانه،حسین (1379). جوانان و مسئله جوان هویت. تهران، نشر فرهنگ آفرینش، 1379
فروید،احمد-هاشمی،محمد منصور (1383). هویت اندیشان و سیرات فکری، انتشارات کبیر
فرهنگی،علی اکبر (1387). ارتباطات انسانی، تهران؛ خدمات فرهنگی رسا، چاپ سیزدهم
فلاح،شیوا (1388) . هویت یابی و بحران هویت جوانان، مرکز مشاوره و خدمات روان شناسی نیک اندیشان
فلاحی،نرگس (1387). هویت ملی و کارویژه های آن، کارشناسی ارشد ادیان، عرفان، کانون اندیشه جوان
قائمی،غلامرضا (1388). هویت، سیاست امیر کبیر، صفحه 216
قبادی،خسرو (1383). عوامل بحران ساز ملی در ایران، در مجموعه مقالات به اهتمام علی اکبر علیخانی، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی، جهاد دانشگاهی
قتوت احمدی،آیدا(1381).بررسی رابطه بین پایگاههای هویت وسبکهای مقابلهای وفشارزاوپیشرفت تحصیلی در مناطق شمال وجنوب شهر تهران در مقطع کارشناسی ارشد.
طا لبیان شریف،همکاران(1382).بررسی رابطه ی پایگاه هویت وویژگی های شخصی در دانشجویان دانشکده علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد.مجله علوم تربیتی وروان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد.
کریمی مله،علی، مقصودی،مجتبی، میرمحمدی،داود، اکرمی،المیرا (1379) . فرهنگ و هویت، نشریه همشهری
کریمی،عبدالرسول.(1375).بررسی رابطه بین عزت نفس وهویت یابی در نوجوانان 18-15 ساله شهر تهران ،مقطع کارشناسی ارشد.
گل محمدی،احمد(1381)جهانی شدن فرهنگ هویت، تهران نشر نی
گودرزی، حسنیه و نیک فرجام، معصومه (1387). بررسی رابطه پایگاه هویت و ویژگیهای شخصیتی در دانشجویان دانشکده علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد.
لطف آبادی،حسین (1380). عواطف و هویت نوجوانان و جوانان. تهران مسلسل سوم
لورابرک،ترجمه سید محمدی،یحیی (1389). روانشناسی رشد (از نوجوانی تا پایان زندگی)، (جلد دوم) تهران؛ نشر ارسباران-ویرایش چهارم 2007
محسنی نیک چهره (1383). نظریه ها در روانشناسی رشد. تهران: انتشارات پردیس.
مردیها،سید مرتضی (1382). نقش دانشگاه در حل بحران های فرهنگی و اجتماعی جامعه، فصلنامه فرهنگ اندیشه
مقدم فر،گلناز (1388). فرایند شکل گیری هویت در بطن تاریخ و فرهنگ هویت و ساختارهای آن در ایران، روزنامه رسالت 12/10/1388
مکوند حسینی،شاهرخ، طبری،طیبه (1387). بررسی هویت یابی عقیدتی و بین فردی دانش آموزان شاهد در مقاطع تحصیلی سوم دبرستان و پیش دانشگاهی، فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، سال دوم، شماره اول، بهار 1387
ملک شاهی،حسن (1387) .هویت جوان از دیدگاه امام خمینی و رهبر فرزانه انقلاب، نشریه پویا (نشریه دانشجویی دفتر پژوهشهای فرهنگی)،8 و 9
منادی،مرتضی (1388). شیوه های فرزند پروری و شخصیت فرهنگی و اجتماعی جوانان، پایگاه اطلاع رسانی انسان شناسی و فرهنگ
موریس،دبس، مراحل تربیت (1372). روانشناسی نوجوانان و جوانان ترجمه احمد احمدی
میرفخرایی،نژا (1385). زبان، رسانه و بازنمایی هویت. پژوهش و سنجش
نظری پور،محمدتقی، عمادی،سید جواد (1387). بررسی راهکار دین در حل بحران هویت در دوران جوانی، ماهنامه مهندسی فرهنگی، سال سوم، شماره 27 و 28، اردیبهشت 1388
ولایتی،علی اکبر و ناظمی،پوری (1386). تاریخ علم هویت و شناسنامه ملتها. تهران: نشریه جام جم
نوچه فلاح،رستم(1383)هویت واقعیتی ثابت یاسیال درمبانی نظری هویت وبحران هویت،جهاددانشگاهی پژوهشکده علوم انسانی واجتماعی چاپ اول
هاتف نیا،فاطمه (1387) .بررسی رابطه بین هویت دینی و ملی دانشجویان کارشناسی دختر و پسر دانشگاه دزفول با هویت ملی و دینی والدینشان، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه دزفول.
هریس کلمز و دیگران (1380). روش های تقویت عزت نفس در نوجوانان، ترجمه پروین علیپور. مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم
منابع لاتین
Adams. G. R; Ryan. B. A; & Keating. L. (2000). Family relation، academic environment and psychological development during the university experience: a longitudinal investigation. Journal of adolescent research. 15، 99-122.
Adams. G. R، Ryan، J. H، Hoffman، FF، Dobson W. R، & Nielsen، E. C. (1985).
Adams، G. R. (1998). The manual of the objective measure of ego-identity status، personal communication via Electronic Mail.
Adams، G. R، shea، J. AA. And Fitch، S، A. (1979). Toward the development of an objective assessment ego-identity status، Journal of youth and adolescence.
Adams، Gerald، R. & Fitch، S. A. (1982). Ego stage identity status development a cross sequential analysis، Journal of personality and social psychology.
Ames، C. and Archer J. (1988). Achievement goals in the classroom: Student's learning strategies and motivation process. Journal of Educational Psychology. 80 (3)، 260-267
Archer. J. (1994). Achievement goals as a measure of motivation university students. Contemporary Educational Psychology. 19. 430-446
Archer، S. (1982). The lower age boundaries of identity status، Journal of youth and adolescence، 8، 223.227.
Archer، S. (1998). A reflective methodology to assess identity and intimacy formation: A study of divorced woman (under editorial review)
Archer,S,(1989).Gender differences in identity development:issues of process, domain and timing J. Adoleseenee.vol,12
BaIisteri,E,Busch-Rossnagel,N,A,& Geisinger,K,E(1995).Development and Preliminary Validation of the Ego Identity Process Questionnaire.
Bersonsky، Michale، D، kuk، Linda، S. (2000). Identity status، identity processing and transition to university، Journal of adolescent research، vol. 15. N. 1، 81-98.
Bersonsky، Michale، D، kuk، S، (2000). Identity style، and the transition to university، Journal of research، V، 1، N. 1، 81-98.
Berzonsky. M. D & Adams. G. (1999). Reevaluating the identity status paradigm: Still useful after 35 years. Developmental Review. 19، 557-590.
Berzonsky. M. D & Kuk. L. S. (2004). Identity style، psychosocial maturity، and academic performance. Personality and individual differences. 39، 235-247.
.
Berzonsky، M. D (1992). Identity style and coping strategies.
Berzonsky، M. D. & Ferrari، R. J. (1996). Identity orientation and decisional strategies.
Berzonsky، M. D; Kuk. L. S، (2000). Identity status، identity style، transition to university. Journal of adolescent research، vol. 15 No، D. (1997). Identity development، control theory، and self-regulation: An individual differences perspective. Journal of 1، 81-98
Berzonsky، M. D، Nurmi، J. E، Kinney، A، & Tammi، K. (1999). Identity processing style and cognitive attribution strategies: similarities and difference across different contexts. European Journal of personality. 13: 105-120
Bennion,L.D,Q Adams,G.R(1989).Arcvision of The cxtcnded vcrsion of Thc objcctivc mcasurc of ego identity status:An identity instrumcnt for use with iatc adolcsccnt.journal of Adolescent Research,2(1)
Bream. C، (2001). Dimentionality of empathy and its correlates. Journal
of psychology ، 123(4)، 329-337.
Brman.A,M,Schwartz,S,J,Kurtines,W.M,&BermanS.L(2001).The Process Of exploration in indentity formation:therole of style and competence. Joural of Adolescence.
Brothers. L. (1989). A biological perspective on empathy. American journal of psychiatry. 146(1)، 10-19.
BrownR.(1985),social Identity,in Adam and Jessica kuppre (eds) The social science Encyclopedia london
Burk. P. J. (2003). Identities and social structure: 2003 CoolyMead award address. Prepared for presentation at 2003 CoolyMead award ceremony of the social psychology section of the American Sociological Association meetings، Atlanta، GA.
Cooney. E. W. & Selman. R. L. (1980). Children's use of social conceptions: Toward a dynamic model of social cognition. Personality and Guidance journal
Cross. S. E. & Madson. L. (1997). Models of the self: self-construal and gender. Psychological Belletin. Vol. 122. No. 1، 5-27.
Erikson,E,(1965)Identityand the life cycle, new York, international universities.press.INe
Erickson. E. H. (1966). Identity cycle، psychological issues، I، I-17).
Erickson. E. H. (1966) Inner and outer space: Reflections on womanhood. In R. J. Lifton (Ed.) The woman in America، Boston: Houghton Miflin 1965.
Erickson. E. H. (1966). Observations on the yurock: childhood and world image، in A.L krober، R، H، Loview، T. D. Mccown & R. L. also (Eds) American archeology and ethnology (vol. 79)، New York: Kraus reprint corporation.
Erickson. E. H. (1968) Identity: youth and crisis، New York: W.W.Norton. & Company INC.
Erickson، Erick. (1968). Identity: youth and crisis. New York.
Freud. S. (1959) The relation of the poet to day dreaming، in Jones، E. (ed) collected paper of Sigmund Freud vol. 4، Basic Books، New York، (paper originally published in 1908).
Heaven. P. C. L (1994). Contemporary adolescence، a social psychological approach. South Melbourne: Macmillan Educational.
Higgins. E. T & May. D (2000). Individual self-regulatory function. In sedikides. C & Brewer. M. B (ED)، Individual self، relational self، collective self (pp. 47-67). Taylor & Francis Group: Psychology Press..
Read,D, Adams.G.& Dobson,w.(1984)Ego Identity personality, and social in fluence style. Journal of personality and social psychology.vol 40
Kauth، M، R، & Zettle. R. D. (1990) Validation of depression measures in adolescent population.
.Kroger. J. (Eds). (1997). Identity in adolescence، The balance between self and other. London and New York. Rout Ledge.
Kuper، Adam & Kuper. Jessica، The social science encyclopedia، London and New York، Rout edge، (1996)، 2 and Ed
Mackinon & Marcia. (2002). Concurring patterns of women's identity status، styles and understanding of children's developments. International of behavioral development. 2002، Jan، vol. 26 (1) 70-80
Marcia. J. E. (1966). Development and validation of ego identity status. Journal of Personality and Social Psychology. Vol. 3، No. 5، 551-558
Marcia، J، E (1966). Development and validation of ego-identity status and expressive writing among high school and college students، Journal of youth and adolescence، Vol. 8. 327
Marcia، J، E (1966). Developmental and validation of go identity status.
Marcia، J، E (1976) Identity six years after: A follow-up study.
Marcia، J، E (1989). Identity diffusion differentiated-psychological development.
Marcia,J,E.(1980),dentity in Adocescence, inJ. Adelson.(Ed),Hand book of adolescent sychology
Markus. H. R. & Kitayama. S. (1991). Culture and self: implication for cognition، emotion and motivation. Psychological Review. Vol.
98. No. 2، 224-253.
Meeus,W.(1996).Studies on identity development in adolescence.AN overview of research and some new data. Journal of youth and adolescence.
Muuss,R(1988).Theories of Adolescence.New York:Random house.
Moshman. D. (1998). Identity As a Theory of Oneself. The Genetic Epistemologist. The Journal of the Jean Piaget Society. 26(3).
Stryker. S، Burke. P. J. (2000). The past، present and future of identity theory. Social Psychology Quarterly
An Evaluation of Senior Students' Identity Qualities:
The Case of Islamic Azad University of Garmsar Branch
Abstract
The present study will evaluate the senior students' identity quality in Islamic Azad University of Garmsar Brancg. Total population included all 6500 students enrolled in 2009-10 academic year in the final semester of their Bachelor degree program in all disciplines except animal husbandary. Based on Morgan Table, a sample population of 360 students were randomly selected. Instrument for data collection was designed based on self-identity Test of Adams and Baton (1998) which was manipulated and standardized by local Iranian experts and included 8 major variable, namely individual, social, national, religious, political, cultural, family, and job identities. Only 296 questionnaires distributed were returned. Analysis of data showed that in all 8 identities, students stood in relatively desirablestate. Mean of identities among students in the study were as follows: individual identity with 3.74; social identity with 3.3; national identity with 3.56; religious identity with 3.24; political identity with 3.41; cultural identity with 3.57; family identity with 3.65; and job identity with mean of 3.39. Therefore, individual identity showed the highest mean among all eight types of identity qualities. The study suggests that universities should bring into action both with official and hidden curriculum a formation of students identity qualities.
Key words: university students; identity qualities;
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
